Abraham Maslow (1908-1970)
Psycholog
amerykański żydowskiego pochodzenia. Autor psychologii humanistycznej. Badał w
dużej mierze pacjentów zdrowych, chcąc ukazać, że w człowieku znajduje się nie
tylko ciemna strona, ale również „zapodmiotowana” potrzeba wzrostu ku wyższym
wartościom. Na człowieka patrzył optymistycznie. Widział, że cechy człowieka
uzdalniają go do rozwoju. Tendencje te są z natury dobre, ale słabo odczuwalne,
posługują się raczej szeptem, niż krzykiem. Mogą być przygłuszane np. przez
otoczenie (środowisko).
Psycholog
pisał o dualistycznej teorii motywacji wyróżniając impulsy instynktowne (mające
na celu doprowadzić do redukcji napięć i dyskomfortu) oraz motywy wzrostu (rozwojowe).
Pierwsze domagają się zaspokojenia z powodu deficytu, a po uzupełnieniu –
wygasają. Służą przetrwaniu. Drugie są typowe dla każdego człowieka przez:
poszukiwanie czegoś z ciekawości, miłość nieegoistyczną, chęć obdarzenia kogoś
miłością bezinteresowną, pragnienie rozwoju własnych możliwości i realizowanie
najwyższych wartości. Służą przyjemności w znaczeniu zdrowszego funkcjonowania
organizmu. Odnalezione i realizowane, domagają się ciągłego zaspakajania.
A.
Maslow to twórca tzw. piramidy potrzeb (według ich ważności i siły). Prezentuje
to poniższe zestawienie (od najwyższych potrzeb do najniższych):
1.
Potrzeba
samoaktualizacji.
2.
Potrzeba
poczucia własnej godności i wartości.
3.
Potrzeba
przynależności i miłości.
4.
Potrzeba
bezpieczeństwa.
5.
Potrzeby
fizjologiczne.
Najsilniejsze
są potrzeby fizjologiczne (biologiczne), do których należą: potrzeba snu, pokarmu,
wydalania, popęd seksualny. Dalej, potrzeba bezpieczeństwa: spokoju,
stabilności w życiu, braku chaosu, przewidywalności. Powyżej znajduje się
potrzeba przynależności miłości. Dotyczy ona „głodu miłości”, otoczenia się przyjaciółmi
i rodziną. Następnie potrzeba poczucia własnej wartości zbudowana na
autentycznych osiągnieciach, a nie fałszywej popularności. Najwyżej usytuowana
potrzeba samoaktualizacji wiąże się z realizacją własnych potencjalności.
Bazuje ona na indywidualnych uzdolnieniach i predyspozycjach. Nad wszystkimi
potrzebami górują metapotrzeby, metamotywy, wartości istnienia, tzw. potrzeby
B. Dotyczą one wartości najwyższych, tj. prawdy, dobra, miłości,
sprawiedliwości itp. Tu znajduje się odkrycie i realizowanie swego powołania. Jeśli
człowiek ich nie pragnie i nie realizuje (a może), jeśli zaniedbuje rozwój
własnej osobowości - wówczas mogą pojawić się patologie (albo metapatologie). Aby
mogły być realizowane wyższe potrzeby, muszą być zaspokojone (przynajmniej
częściowo) potrzeby niższego rzędu. Wszelkie zaburzenia rodzą się z
niezaspokojonych potrzeb.
Oto
cechy osób samoaktualizujących się według Abrahama Maslowa:
1)
Mają
bardziej realne spojrzenie na świat.
2)
Mają
wyższy poziom akceptacji siebie i innych.
3)
Cechuje
ich większe spontaniczność i lepsza znajomość siebie.
4)
Są
bardziej skoncentrowani na problemach (dążąc do perfekcji, lecz bez
przywiązania do detali).
5)
Mają
większe zapotrzebowanie na samotność i prywatność - na przemyślenia.
6)
Posiadają
większą autonomię i odporność na wpływy z zewnątrz, czyli robią swoje
niezależnie od mody i opinii.
7)
Posiadają
większą świeżość w przejawianiu radości i bogactwa reakcji emocjonalnych, tzn.
potrafią cieszyć się życiem.
8)
Częściej
doznają niezwykłych doświadczeń (zachwytu, mistyki).
9)
Mają
większe zainteresowania społeczne (potrafią współczuć, chętnie pomagają innym).
10) Mają głębsze i
pełniejsze relacje interpersonalne (nie są egoistyczni, wolą mały krąg
przyjaciół, niż tłum płytkich znajomości).
11) Mają bardziej
demokratyczny charakter (są zdolni do znajomości z ludźmi różnych klas, ras,
religii, narodowości).
12) Lepiej
odróżniają dobro od zła, środki od celów.
13) Mają niezwykłe
poczucie humoru (nie lubią żartów, które ranią innych).
14) Przejawiają większą
twórczość (nawet w drobnych sprawach).
A.
Maslow
uważał, że ludzi doskonałych nie ma. Każdy ma jakieś słabości.
Ważnym
zagadnieniem jest tzw. kompleks Jonasza. To lęk przed własnym rozwojem.
Nie zazdrościmy innym ich osiągnięć, lecz one budzą w nas poczucie winy. To
powoduje, że czujemy niechęć do tych, którzy coś osiągnęli i do samych siebie.
Zaniedbanie
na polu własnego rozwoju prowadzi do patologii. Oto najważniejsze cechy osób na
skutek ich deprawacji najwyższych potrzeb:
1)
Utrata
radości życia, apatia, bezradność;
2)
Poczucie
bezsensu życia, pragnienie śmierci, poczucie bycia niepotrzebnym;
3)
Pustka
egzystencjalna, nerwica, kryzys wartości, cynizm, destrukcja;
4)
Kryzys
wiary, oschłość;
5)
Wyobcowanie,
alienacja od ludzi.
Niektóre
z metapatologii i ich form, to:
-
kłamstwo, podejrzliwość;
-
zło, nienawiść, egoizm;
-
brzydota, ponurość, wulgarność;
-
chaos, brak zasad porządkujących postępowanie;
-
niesprawiedliwość, prawo dżungli;
-
bezprawie, niepewność, brak poczucia bezpieczeństwa.
Tekst
opracowany na podstawie lektury Zenomeny Płużek, Psychologia pastoralna, Kraków: Instytut Teologiczny Księży
Misjonarzy 1994.