Ideał męczeństwa w świetle 2 Mch - cz.1.

Problem cierpienia przybiera wiele form: ból fizyczny, sfrustrowane nadzieje, depresja, izolacja, samotność, smutek, troski, kryzys duchowy i inne. [Wg Encyklopedii Biblijnej, pod red. ks. Waldemara Chrostowskiego] problem cierpienia w Biblii występuje w 5 ujęciach:

- cierpienie jako skutek ludzkiego grzechu,

- cierpienie prowadzące do większego dobra,

- cierpienie spowodowane kosmicznymi mocami zła,

- cierpienie jako tajemnica,

- cierpienie jako czynnik ludzki.

Do jakiego rodzaju cierpienia należałoby zatem zaliczyć męczeństwo? Czym ono jest w świetle 2 Mch?

Męczeństwo (gr. martyroi, łac. martyres – świadek) – dobrowolne i świadome poniesienie śmierci za wiarę lub moralną wartość odnoszącą się do Boga, zazwyczaj w czasie prześladowania religijnego. Jako największy wyraz chrześcijańskiej wiary, nadziei i miłości jest graniczną formą heroizmu i świadectwa wiary. W judaizmie stanowi gotowość do akceptacji śmierci zadanej przez innych, a w skrajnych warunkach nawet do samobójstwa, jako całkowitego potwierdzenia wierności Bogu i Jego woli. Męczeństwo to także heroiczny wyraz „uświęcenia Imienia Bożego”. W przypadku Żydów męczennikiem mógł być ten, kto wolał ponieść śmierć niż pogwałcić jedno z fundamentalnych przykazań Bożych. Ten, kto dał świadectwo własnej krwi. Warto tu zaznaczyć, że brak owego świadectwa wobec co najmniej 10 Żydów stanowiło apostazję i zgorszenie. Męczeństwo w judaizmie jest traktowane jako obowiązek w sytuacji prześladowania religijnego całej wspólnoty. Należało je przyjąć, nawet gdyby nie było żydowskich świadków, który przy zaparciu się wiary, mogliby doznać zgorszenia. Obowiązek ów wywodzi się z rabinicznego komentarza do Kpł 22,32-33, który brzmi: Wyprowadzę was z ziemi egipskiej pod warunkiem, że przyjmiecie na siebie uświęcenie Mojego Imienia, że będę waszym Bogiem, nawet wobec przemocy.

Decydującym czynnikiem w męczeństwie jest treść świadectwa, powód śmierci, a nie charakter zadawanych cierpień. Samo jednak cierpienie (jego rodzaj) stanowi motyw ukazania kontrastu między heroiczną postawą męczenników a okrucieństwem oprawców.

Tło obyczajowe w 2 Mch

W 167 przed Chr. kult JHWH został zastąpiony przez kult Zeusa Olimpijskiego. Świątynia jerozolimska stała się, tak jak sanktuaria syryjskie: miejscem uczt i sakralnej prostytucji (6,4-6). Comiesięczne uroczyste obchody urodzin króla były połączone z zadeklarowaniem własnej tożsamości politycznej. Narzucony został kult Dionizosa i nowe prawa dotknęły wszystkich Żydów w cesarstwie. We wszystkich jego częściach ludność żydowska przeciwstawiała się hellenizacji (7,8-9). Tych, którzy zachowywali żydowskie obyczaje spotykały krwawe represje.

W 2 Mch mamy opis dwu bardzo drastycznych opowiadań dotyczących męczeńskiej śmierci Żydów.

Męczeństwo Eleazara

Głównym bohaterem jest tu Eleazar (hebr. Bóg pomógł) (2 Mch 6,18-31; zob. też Hbr 11,35b), który naraził się innowiercom odmawiając spożycia nieczystego pożywienia (Kpł 11,7-8). Eleazar odrzucił z pogardą niezgodne z Prawem ofiary. Pozostał wierny Prawu judaistycznemu, stając się świadkiem (martyros) jego znaczenia i należnego mu ze strony Żydów posłuszeństwa. Odmowa udawania, że coś je (co zaproponowali mu jego pogańscy, zhellenizowani, przyjaciele) zdradza w osobie pobożnego Izraelity sumienie wyczulone na możliwość zgorszenia innych, wyznających judaizm. Starzec bardzo poważnie traktował swą wiarę i powołanie nauczyciela Prawa. Uważał, że temu, kto chce wiernie przestrzegać Prawa nie przystoi udawanie. A zatem spożycie zakazanej Prawem pogańskiej wieprzowiny byłoby dla niego rodzajem hańbiącego symbolu odstępstwa.

Znamienne jest, iż natchniony autor opisując postawę męczennika Eleazara odwołał się do greckich ideałów moralnych, czyli do szlachetności, cnoty, honoru i odwagi. Podkreślił tym samym dwie rzeczy:

- Po pierwsze akceptowanie i przyjmowanie w środowisku Żydów mówiących po grecku słusznych moralnie elementów kultury greckiej

- Po drugie poprzez upiększenie narracji przytoczony przykład męczeństwa uczynił wzorcowym.

Co daje taką siłę Eleazarowi? Otóż główny bohater opowiadania jest świadomy istnienia kary po śmierci dla grzeszników, co stanowi rozwinięcie wcześniejszych idei ST (zob. też Dn 12,2; Hen 22,10-11). Słowa Eleazara są wyrazem pewności, że po śmierci czeka człowieka sąd Boży (6,26), na który zapadnie wyrok zgodny ze „świętą wiedzą” (6,30).

Męczeństwo Eleazara to przykład szlachetnego usposobienia i pomnik cnoty. Autor pragnie przekazać naukę, że wierność Prawu Bożemu jest największą wartością. Postępowanie Eleazara pozostaje wzorem wiary, wytrwałości i nadziei (Hbr 11,35). W opowiadaniu akcent pada zarówno na siłę, jaką ma dobry przykład, jak i na złe skutki, które może mieć dla społeczeństwa postawa budząca zgorszenie (6,24-25).