Chcąc wnikliwie zbadać pieśni Hectora
Berlioza z cyklu Les nuits
d’été op. 7 warto przyjrzeć się wersji orkiestrowej dzieła, która pod względem
estetycznym jest o wiele bogatsza, niż fortepianowa.
W
skład zespołu orkiestrowego wchodzą następujące instrumenty: 2 flety,
obój, 2 klarnety, 2 fagoty, harfa, 2 rogi i kwintet smyczkowy.
Główne
wyróżniki instrumentacji, to:
1. Selektywne wykorzystanie orkiestry w
celu uzyskania intymnego, subtelnego brzmienia, aby precyzyjnie podkreślić
klimat poematów Théophile’a Gautiera. Pełne tutti orkiestry występuje
zaledwie trzykrotnie w ciągu całego cyklu, dla podkreślenia wyrazu
dramaturgicznego fragmentów kulminacyjnych pieśni (w Le spectre de la rose,
Sur les lagunes oraz finałowej L’île inconnue).
2. Operowanie niezwykle wyszukanymi
zestawieniami barwnymi i strukturami fakturalnymi, aby zróżnicować pod względem
treści i nastroju poszczególne części zbioru, stanowiące sekwencje romantycznej
miłości: od radosnego oczekiwania i wiary w czystą miłość, poprzez
tragiczne rozstanie spowodowane śmiercią, do marzenia o ponownym spotkaniu w
innym świecie, w krainie wiecznej szczęśliwości.
3. Swoboda instrumentacji (zdecydowanie
większa niż w wersji fortepianowej), przejawiająca się, m. in.
poprzez wyjątkową ścisłość, niezwykłą koncentrację i głębię wyrazu, powagę
ekspresji lirycznej oraz wewnętrzną spójność przebiegu muzycznego z przekazem
słowa na przestrzeni całego cyklu. Kompozytor doskonale wydobył z poematów
Gautiera ich poetyckość, emocje oraz dyskretną zmysłowość. Jednocześnie uniknął
niebezpieczeństwa stworzenia karykatury przesadnego melodramatu.
Główne
wyróżniki formy w odniesieniu do cyklu Les nuits
d’été op. 7 Hectora Berlioza, to:
1. Urozmaicenie dzieła różnymi formami
opracowania muzycznego kolejnych pieśni, tj. forma zwrotkowa w Villanelli (AA1A2) i Absence (wraz z refrenem: ABAB1A),
forma ewolucyjna w Le spectre
de la rose (ABC), lament w Sur
les lagunes (ABC), nokturn w Au cimetière
(ABA1) oraz barkarola w formie quasi
ronda w L’île inconnue [ABACX(X=A1+D+A2)].
2. Układ cyklu ukształtowany w postaci
impresjonistycznej suity, w której, obok programowych określeń
poszczególnych części dzieła, występują gatunki o charakterze tanecznym
w formie stylizowanych tańców (z dominacją metrum trójdzielnego).
3. Przewaga tonacji durowych nad
molowymi (w stosunku 5:1; molowa tylko trzecia, centralna pieśń cyklu: Sur les lagunes. Lamento) oraz
krzyżykowych nad bemolowymi (w stosunku 4:2).
4. Autocytat (idée fixe - motyw
ukochanej) z Symfonii fantastycznej
– w pieśni nr 5 (Na cmentarzu. Światło księżyca),
w taktach: 76 - 79.
Do
jakiego stopnia Berlioz utożsamiał się z poezją Gautiera pozostanie tajemnicą,
bowiem w jego Pamiętnikach nie ma
wzmianki o omawianym tu cyklu. Ukończenie dzieła w roku 1856 wskazuje na
głębokie zrozumienie tematyki miłości i śmierci przez kompozytora, który mając
w tym czasie 53 lata pochował już własnych rodziców oraz swą pierwszą żonę
Henriettę. Rozumiał zatem doskonale, co czuje człowiek po stracie bliskich mu
osób.
W muzyce Letnich
nocy uderza kontemplacyjny wymiar ujęcia poematów Gautiera. Kompozytor,
lubujący się w potężnym brzmieniu dużej orkiestry symfonicznej, w tym przypadku
świadomie wybrał subtelne środki muzyczne kameralnego zespołu instrumentalnego.
Tym zaskakuje i zarazem zachwyca, bowiem daje dowód swemu nieprzeciętnemu
zmysłowi intuicji dźwiękowej, dzięki czemu odbiorca jego muzyki może
doświadczyć niezwykle głębokich przeżyć artystycznych. Operując pastelowym brzmieniem
i wysublimowanym kolorytem poszczególnych zestawów instrumentów, nadał
symboliczny wymiar poematom.
Niestety za życia
kompozytor nie doczekał koncertowego wykonania Les nuits d’été w całości. W wersji orkiestrowej usłyszał
tylko Absence i Le spectre de la rose.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz