"Letnie noce" Hectora Berlioza - cz.1.

Les nuits d’été op. 7 (Letnie noce) Hectora Berlioza powstały do sześciu wierszy znajdujących się w drugim tomie poezji La comèdie de la mort Théophile’a Gautiera (wydanym w roku 1838). Zdecydowana większość tekstów literackich została wiernie zaadoptowana przez kompozytora. Zaledwie trzykrotnie nadał on własne tytuły pieśniom, a w jednym przypadku, z ośmiostroficznego poematu wykorzystał początkowe trzy zwrotki.

Wiersz pierwszy: Villanelle rytmique (u Berlioza Villanelle) składa się z trzech strof. Przedstawia wizję ciepłego i radosnego dnia wiosennego. Podmiot liryczny marzy o spacerze z ukochaną, w romantycznej scenerii budzącej się do życia przyrody. Jego samotne serce, przepełnione tęsknotą za głębokim uczuciem, potęguje w nim pragnienie miłosnego spotkania. Słyszy kosy gwiżdżące i wodę z bijących źródeł. Oczami wyobraźni widzi, jak jego ukochana strząsa z bosych stóp poranną rosę. Marzy, by wspólnie z dziewczęciem zrywać konwalie i poziomki, płoszyć królika i jelenia. Siedząc na zielonym mchu pragnie nieustannie słuchać słodkiego głosu kobiety.

            W tym pozornie prostym wierszu Théophile Gautier nakreślił niezwykle subtelny, wyrafinowany obraz romantycznej miłości. Potwierdza to bogactwo symboliki:

·        konwalia – oznacza pozdrowienie i uśmiech;

·        rosa – symbolizuje czystość, oświecenie duchowe i odmłodzenie;[1]

·        ptaki – ucieleśnienie ludzkiego ducha, znak szybkości, powietrza  i dotyku;

·        wiosna – odrodzenie;

·        królik – symbol płodności, urodzaju, cyklicznego odrodzenia;

·        poroże – wskazuje na wiosenną płodność, pomyślność i urodzaj;

·        kosz – łączący się z narodzinami i odrodzeniem, stanowiący analogię do ochraniającego ciała matki;

·        źródło – oznacza nieskalaność, płodność, mądrość duchową, zbawienie i uzdrowienie.[2]

                        Wiersz Le spectre de la rose składa się również z trzech strof. Gautier maluje w nim niezwykle tajemniczy obraz. Jego główną bohaterką jest piękna róża, która ukazuje się we śnie młodej dziewicy. Poeta, personifikując kwiat, przekazuje nam jego uczucia. Róża nawiedza dziewczynę i dziękuje za to, że mogła być ozdobą jej wieczorowej sukni. Zerwany kwiat zapewnia, iż teraz (mimo doczesnej śmierci) jest wiecznie szczęśliwy, ponieważ otrzymał nowe życie w raju.

                        Eteryczny i przesiąknięty nastrojem niesamowitości klimat Widma róży, to kolejny przykład wiersza romantycznego. W pastelowej scenie marzeń sennych potwierdza to symbol róży oznaczający odrodzenie, cierpienie, serce, doskonałość, a przede wszystkim niebiańską, świętą miłość zwyciężającą śmierć. Innymi symbolami pojawiającymi się w tekście są:

·      piersi – wiążące się z bezpieczeństwem, ochroną, łagodnością i macierzyńską miłością;

·      pocałunek – religijny symbol związku duchowego.[3]

                        Na podstawie Le spectre de la rose Théophile’a Gautiera powstał jednoaktowy balet. Autorem libretta według wiersza poety został Jean-Louis Vaudoyer. Za materiał muzyczny posłużyła zinstrumentalizowana przez Hectora Berlioza miniatura fortepianowa Die Aufforderung zum Tanz (Zaproszenie do tańca) Carla Marii Webera. Prapremiera baletu odbyła się w Monte Carlo 19 kwietnia 1911 r.[4]

            Wiersz trzeci, to według Gautiera Lamento wraz z podtytułem La chanson du pecheur (Pieśń rybaka). U Berlioza pełna nazwa utworu brzmi: Sur les lagunes. Lamento (Na lagunach. Lament). Forma wiersza ujęta została w trzy strofy puentowane refrenowym zawołaniem podmiotu lirycznego, który będąc w rozpaczy po stracie ukochanej, skarży się na swój gorzki los, wołając: Ah! sans amour, s’en aller sur la mer! (Ach! bez miłości wypłynąć w morze!)[5]. Rybak śpiewa romans wyznając, że nie pokocha już żadnej kobiety tak mocno, jak tę, która umarła. W całej tej tragicznej scenerii jedynym symbolem nadziei staje się gołąb, oznaczający pokój, miłość, czułość, nieskalaność i długowieczność. Pozwala nam to zrozumieć ukryty sens ludzkiego cierpienia, zawierzając swoje życie  Bożej opiece, którą w wierszu uobecnia postać anioła[6].

            W przypadku czwartej pieśni Absence (Nieobecność) Berlioz wykorzystał tylko trzy zwrotki ośmiostroficznego wiersza Gautiera, traktując pierwszą jako refren okalający dwie dalsze. Treść utworu stanowi opłakiwanie rozstania z ukochaną. Podmiot lityczny porównuje siebie do kwiatu, któremu brakuje słońca. Pozbawiony źródła ciepła, symbolizującego witalność, namiętność, odwagę, energię stwórczą i wieczną młodość, zamyka się w sobie i więdnie, cierpiąc w samotności. Czuje, jak jego serce[7] „umiera” z bólu.

---

[1]Nektar z rosy - boski napój nieśmiertelnych; w Starożytności rosę łączono z boginią płodności i urodzaju - [w:] J. Tresidder, Słownik symboli (ilustrowany przewodnik po tradycyjnych wyrażeniach obrazowych, znakach ikonicznych i emblematach), tłum. B. Stokłosa, Warszawa 2001, s. 181.

[2] Ibid. s. 175 – 176 (ptaki), s. 170 (wiosna), s. 250 – 251 (królik), s.  69 – 170 (poroże), s. 92 (kosz), s. 258 (źródło).

[3] H. Biedermann, Leksykon symboli, Warszawa 2001, s. 310 oraz J. Tresidder., Słownik..., s. 182 – 3 (róża), s. 162 (piersi), s. 166 – 168 (pocałunek).

[4] I. Turska, Przewodnik baletowy, Kraków 1997, s. 95 – 98.

[5] Morze – źródłem życia, symbolem nieskończonej mądrości; - [w:] J. Tresidder, Słownik..., s. 133; tłumaczenie tekstu wg L. Polony, Hector Berlioz: „Les nuits d’été”, cykl pieśni do słów T. Gautier [1834 – 1841], [w:] „Muzyka i Liryka”: Cykle pieśni ery romantycznej 1816 – 1914. Interpretacje, Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej w Krakowie nr 1, 1989, s. 66 – 71.

[6] J. Tresidder, Słownik..., s. 55 – 56 (gołąb), s. 11 (anioł).

[7] Serce – źródło uczuć: miłości, współczucia, miłosierdzia, radości i smutku, ale także oświecenia duchowego, prawdy i inteligencji; symbol istoty człowieka, emblemat prawdy, sumienia, odwagi moralnej, jak również zbawczej miłości Bożej - Ibid. s. 189 – 190 (serce), 197 – 199 (słońce).

  cdn.