Sur les lagunes. Lamento
Heu me miserum![1]
Wersja orkiestrowa pieśni, napisana 16 lat po
skomponowaniu jej na głos z fortepianem i przetransponowana o sekundę
wielką w dół, została dedykowana panu Milde – artyście z kaplicy
książęcej w Weimarze.
Kompozycja w tonacji f-moll, utrzymana w tempie Andantino, obejmuje 116 taktów
w metrum 6/8. Pieśń przeznaczona jest dla mezzosopranu, altu, kontraltu
lub barytona. Ambitus linii melodycznej: fes – ges². Muzyczne opracowanie
poematu Gautiera prezentuje forma: ABC o charakterze lamentu.
Utwór o podtytule: Chanson
du pecheur (Pieśń rybaka), w
którym Berlioz wykorzystuje tematy muzyczne pieśni marynarzy, stanowi ekspresyjną
kulminację cyklu. Wyróżnikiem kompozycji jest tonacja molowa, jedyna w całym
zbiorze. Dramatyczny lament mężczyzny, pogrążonego w żałobie po śmierci
ukochanej kobiety podkreśla wielokrotnie powtórzona, refrenowa skarga na gorzki
los (rozpacz, przygnębienie i lęk przed samotnością). Pieśń wiarygodnie
koreluje tekst o charakterze tragicznym z gatunkiem muzycznym obranym
przez kompozytora. Przeważa w niej dramatyczna deklamacja, „postrzępiona”
narracja, liczne okrzyki bólu oraz motywy „westchnień” i „płaczu”.[2]
Już w pierwszym takcie rozpoczyna się muzyczny topos
cierpienia. Ilustruje to wybitnie emocjonalna partia głosu wokalnego, która
rodzi się z półtonowego wychylenia w górę - na tle gęstego brzmienia w niskim
rejestrze akordu tonicznego smyczków. Muzyczny nastrój, ilustrujący ból
rozstania i ucisk duszy mężczyzny, stopniowo narasta: od chromatycznej imitacji
„westchnienia” w pierwszym - po synkopę, naśladującą „łkanie” – w drugim
wersie. Falista linia wokalna głosu solowego zdąża do refrenowego zawołania –
w ostatnim wersie pierwszej strofy: Ah!
Sans amour, s’en aller sur la mer! (Ach! bez miłości wypłynąć w morze!). To kulminacyjny moment części
A utworu. Począwszy od f² linia melodyczna opada (na przestrzeni undecymy),
symbolizując depresję udręczonego nieszczęściem rybaka. Muzyczną ilustrację
rezygnacji i załamania podmiotu lirycznego przejmuje echem akompaniament rogów,
klarnetów i fagotów.
W części B (obejmującej drugą zwrotkę poematu), poprzez
zmianę trybu na F-dur oraz tremolo
akordów instrumentów dętych drewnianych w dynamice pianissimo, następuje chwilowa zmiana nastroju. Łagodniejszy obraz
„zaciemnia się” dopiero w 14-tym wersie (takty 51–53) na słowie: en deuil (w żałobie). Piąty wers środkowej strofy otwiera wznoszący,
figuracyjny pasaż skrzypiec ilustrujący lot gołębia. Analogicznie kontynuowana
linia głosu solowego ponownie prowadzi ku chromatycznym motywom „płaczu”
i „skargi” (co uobecnia także akompaniament).
Napięcie emocjonalne
najintensywniej wzrasta w muzycznym opracowaniu trzeciej strofy poematu. Linia
wokalna pierwszego wersu ponawia introdukcję pieśni. Towarzyszą jej wiolonczele
(divisi), które powtarzają
współbrzmienie tercji w oktawie wielkiej. Atmosferę mroku obrazuje głos solowy,
schodzący na najniższy dźwięk utworu: fes (takt 83 na słowie: un linceul [całun] – w 22 wersie wiersza). Akompaniament narasta poprzez ciemne
i coraz gęściejsze akordy kwintetu brzmiącego w niskim rejestrze. Podobnie dzieje
się w przypadku partii wokalnej: stopniowo rozwijana ku górze „wybucha”
trzykrotnym zawołaniem (wers 5, 6 i 7 trzeciej strofy), osiągając w takcie
93 kulminacyjne: ges² przy ff całej
orkiestry. W ten sposób kompozytor podkreślił kluczowe słowa lamentu: Je n’aimerai jamais une femme autant
qu'elle (Nigdy nie pokocham żadnej
kobiety tak, jak ją kochałem). Utwór zamyka refrenowa skarga na gorzki los.[3]
[1] Z j. łac: O, ja nieszczęśliwy! – [w:] Słownik wyrazów obcych, 1980,
s. 821.
[2] por. E. Obniska, Lamento, [w:] „Muzyka i Liryka”: Od psalmu i hymnu do songu i Liedu.
Zagadnienia genologiczne rodzaj–gatunek–utwór, Zeszyt Naukowy Akademii
Muzycznej w Krakowie nr 7, 1998, s. 41 - 54.
[3] L. Polony, Hector Berlioz..., s. 58 –
60.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz