Motywy biblijne u Bacha - cz.11.

5)                Oratorium na Boże Narodzenie - Weihnachts-Oratorium (1734 r.)

Oratorium (łac. oratio – modlitwa) - niesceniczny utwór wokalno-instrumentalny oparty na tekście zawierającym wątki dramaturgiczne, narracyjne i refleksyjne, przekazywane przez poszczególne postaci dramatu. W konstrukcji - kompozycja 2-częściowa.

Dzieła oratoryjne składają się z arii, recytatywów, partii zespołowych, chóralnych i instrumentalnych. Wszystkie one rozpoczynają się instrumentalnym wstępem zwanym sinfonią. Akcję dramatyczną relacjonuje narrator zwany historicus lub testo, którego partia utrzymana jest zawsze w stylu recytatywnym.

Oratorium na Boże Narodzenie J.S.Bacha napisane jest na śpiew solowy, mieszany chór i orkiestrę. Składa się z 6 części (konstrukcyjnie odpowiadających kantatom):

- pierwsza opisuje narodziny Jezusa,

- druga – objawienie pasterzom,

- trzecia – adorację pasterzy,

- czwarta – obrzezanie i nadanie imienia Jezusowi,

- piąta – podróż mędrców ze wschodu,

- szósta – adorację mędrców.

Wszystkie części tworzą zatem tematyczną całość i napisane są na 6 kolejnych świąt: 3 dni Bożego Narodzenia, Nowy Rok, niedzielę po nim i święto Trzech Króli. Dzieło trwa 3 godziny.

Ponadto Bach skomponował Oratorium Wielkanocne i Oratorium na Wniebowstąpienie.

6)                Wariacje kanoniczne

W ostatnim okresie twórczości J.S.Bach coraz częściej „odchodził” od otaczającego go świata. Jedną z przyczyn była postępująca choroba oczu. Z tego okresu pochodzą m.in. Wariacje kanoniczne. Skomponował je dla Towarzystwa Nauk Muzycznych Mizlera, którego sam był członkiem. Kompozycja oparta jest na pieśni bożonarodzeniowej: Z wysokiego nieba. Wariacje te napisane są na organy.  

Ciekawostka:

Jak wspomniałam na początku, utwory sakralne J.S.Bacha miały za zadanie przede wszystkim oddać chwałę Bogu i służyć ludziom (wzmocnić ich wiarę i przybliżyć do Boga).

Oprócz nich jest też pewna świecka kompozycja, która w czymś innym miała komuś pomóc. Mam tu na myśli Wariacje Goldbergowskie (napisane na klawesyn). Dzieło powstało około roku 1741 dla hrabiego Hermana Karla von Keyserlinga i wykonywane było przez Johanna Gottlieba Goldberga. Był on muzykiem owego hrabiego, a jednocześnie uczniem Bacha (stąd wariacje wzięły swą nazwę od jego nazwiska). Według biografii Bacha (napisanej przez Johanna Nikolausa Forkela), utwór miał służyć jako „lekarstwo” na bezsenność hrabiego Keyserlinga.

Kompozycja trwa 40 minut. Składa się z arii (stanowiącej temat) i 30 wariacji (opartych na jej schemacie harmonicznym). Wariacje reprezentują różne formy muzyczne, w tym tańce, formy polifoniczne, fugetta, różne rodzaje kanonów (od kanonu w unisonie do kanonu w nonie). Całość cyklu kończy się arią da capo w pierwotnej wersji. Wariacje ułożone są według stopnia trudności: od najprostszej do najtrudniejszej. Dwie skrajne (pierwsza i ostatnia) mają charakter symboliczny, odnoszący się do unii polsko-saskiej (od 1736 r. Bach był nadwornym kompozytorem króla Augusta III).

Wariacje Goldbergowskie to najwspanialszy przykład formy wariacyjnej w historii muzyki. Prawdopodobnie za tę właśnie kompozycję Bach otrzymał największe wynagrodzenie.

Zakończenie:

Przez dzieła lipskiego kantora przebija miłość do muzyki, a jednocześnie wiara i miłość do Boga. Swoją twórczością i talentem Bach wyśpiewał najwspanialszy hymn Bogu. Jego twórczość to muzyczne wyznanie wiary. Dla pokoleń dorobek Jana Sebastiana Bacha stanowi artystyczny i duchowy testament.

Choć sam Bach uważał się za rzemieślnika, niestrudzenie poszukującego najlepszych rozwiązań, mówiąc: Niezwykle dużo pracowałem. Ten, kto będzie pracował tyle, co ja, dokona tego, czego i ja dokonałem, dziś trudno sobie wyobrazić, jak potoczyłyby się dalej dzieje sztuki muzycznej, gdyby nie on. Obecnie siłę i głębię dzieł Bacha uważa się za jedno z największych osiągnięć w historii muzyki. I tylko szkoda, że za życia Bacha jego twórczość znana i ceniona była tylko przez wąskie grono miłośników i koneserów muzyki.

Jednym z tych, którzy byli w stanie go docenić był z pewnością rówieśnik Bacha - Georg Friedrich Haendel (1685-1759), który przyszedł na świat w Halle, zaledwie 50 km od Lipska! Niestety obaj panowie nigdy się nie spotkali. Haendel wyemigrował bowiem na całe lata do Londynu, gdzie komponował szczególnie opery i oratoria. Wśród tych ostatnich najsłynniejsze to oczywiście oratorium Mesjasz - skomponowane w 2 tygodnie (w 1741 r.), a dedykowane Irlandczykom, którzy zaprosili go na koncerty do Dublina.

Literatura:

1)      Bach. Vol. 1. z cyklu: „Muzyka klasyczna. Arcydzieła mistrzów”, Wyd. DeAgostini, Warszawa 2008.

2)      Barber D. W., Bach, Beethoven i inne chłopaki, czyli historia muzyki wyłożona wreszcie jak należy, Wyd. Adamantan, Warszawa 2000, s. 54−63.

3)      Chomiński J., Wilkowska-Chomińska K., Wielkie formy wokalne, Wyd.  PWM, Kraków 1984.

4)      Dmytrzak L., Aria barokowa. Matthesonowska koncepcja formy i zagadnienia retoryki, Wyd. CEA, Warszawa 2001.

5)      Harnoncourt N., Dialog muzyczny. Rozważania o Monteverdim, Bachu i Mozarcie, Wyd. FRM, Warszawa 1999. 

6)      Harnoncourt N., Muzyka mową dźwięków, Wyd. FRM, Warszawa 1995.

7)      Historia muzyki. Barok. Repetytorium dla uczniów średnich szkół muzycznych, Pr. zb., Spółka Wydawnicza GAMA, Rzeszów 1997.

8)      Kaczorowski R., Tematyka maryjna w twórczości J. S. Bacha na przykładzie kantaty BWV 10 oraz „Fugi sopra: Magnificat” [w:] Organy i muzyka organowa XIII [z serii: „Prace Specjalne71”], Wyd. Akademii Muzycznej im. S. Moniuszki w Gdańsku, Gdańsk 2006, s. 63.

9)      Paczkowski Sz., cykl audycji muzycznych poświęconych Mszy h-moll J. S. Bacha.

10)   Raczkiewicz T., Rozważania o śpiewie kastratów [w:] Wrocławskie „Zeszyty Naukowe”.

11)   Seremet M., Afekt w sztuce wokalnej. Interpretacja arii altowych z Pasji według św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha w kontekście retoryki muzycznej (praca habilitacyjna), Wyd. Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2011.

12)   Szlagowska D., Muzyka baroku, Wyd. Akademii Muzycznej w Gdańsku, Gdańsk 1998.

13)   Świat Muzyki. Wielkie dzieła. Wielcy twórcy, Wyd. Muza, Warszawa 2000.

14)   Wolff Ch., Jan Sebastian Bach. Muzyk i uczony, Wyd. Lokomobila, Warszawa 2011.