Skoro jestem przy ciekawostkach, może
warto jeszcze wspomnieć, że jedną z najpopularniejszych kantat świeckich J.S.Bacha
jest kantata o kawie: Schweigt stille, plaudert nicht… (Ciche
rozmowy…), opowiadająca o
uzależnieniu od kawy. Libretto kantaty (napisane przez Christiana
Friedricha Henrici’ego – pseudonim Pikander) zawiera m.in. słowa: Jeśli nie mógłbym napić się misy kawy trzy
razy dziennie, wtedy w swej udręce, uschnąłbym jak kawałek pieczeni.
Wracając do utworów sakralnych, kolejnym
gatunkiem, który uprawiał Jan Sebastian Bach, była pasja.
3)
pasja (łac. passio – cierpienie, męka) jest dziełem
wokalno-instrumentalnym (dla solistów, chóru i orkiestry) o treści związanej z
Męką Pańską.
Pierwsze muzyczne opracowania pasji
pojawiły się w XII wieku i polegały na śpiewnej recytacji tekstu podzielonego
na 3 partie wykonywane przez kapłanów. Partia Chrystusa utrzymana była w niskim
rejestrze, partia Ewangelisty – w średnim, a partia tłumu – w wysokim
rejestrze.
Szczytem pasyjnej twórczości barokowej
są dzieła J.S.Bacha[1]. Na
kompozytora głęboki wpływ miała przede wszystkim Biblia przetłumaczona
na język niemiecki, jak również kompozycje i poezja religijna Marcina
Lutra. Bach skorzystał z melodii chorałów z jego śpiewnika. Kompozytor pragnął nadać głęboki i transcendentny
wymiar słowom Boga objawionym i zapisanym w Biblii. Jednocześnie poprzez
swą muzykę chciał tworzyć lepszy świat. Doskonale nadawała się do tego pasja - wielka
muzyczna modlitwa.[2]
Pasje Bacha dzielą się na 2 części o
symetrycznej konstrukcji, pomiędzy którymi pastor wygłaszał kazanie
i wierni modlili się (czasem 1 część wykonywano przed południem, a drugą po
południu). Głównymi współczynnikami formy są chóry oraz partie solowe. Duża
rola przypada recytatywom (z wiodącą partią ewangelisty), które rozdzielają
arie i partie chóralne.
Pierwszą pasją napisaną dla Lipska przez
J.S.Bacha jest Pasja według św. Jana z
roku 1724. Została oparta na tekście czwartej ewangelii w opracowaniu Bartholda
Heinricha Brockesa (konsula z Hamburga). Tekst uchodzi za arcydzieło poezji
religijnej[3].
Pasja ta jest bardziej dramatyczna i zwarta, niż druga - Mateuszowa.
Druga Pasja według św. Mateusza powstała
3 lata później - na Wielki Piątek roku 1727.[4]
Jest to jedno z najwspanialszych dzieł sakralnych J.S.Bacha, zarówno pod
względem artystycznym, jak i duchowym. Stanowi
najbardziej osobiste świadectwo religijnej żarliwości artysty, oddając pełny
dramatyzm męki i śmierci Jezusa Chrystusa, stąd przez niektórych Bach
uważany jest za „Piątego Ewangelistę”.
Pasja jest monumentalna. Ten rozbudowany
fresk muzyczny składa się aż z 78 ogniw. Męka podzielona została na 24
sceny, w tym 12 dużych (wyrażanych przez chorały chóralne) i 12 małych
(rozgrywających się w czasie solowych arii).
Wystawienie Pasji według św. Mateusza trwa ok. 3 godzin i wymaga udziału:
solistów, 2 chórów i 2 orkiestr. W praktyce wyglądało to tak, że dwa
chóry ze swoimi orkiestrami były umieszczone naprzeciw siebie, we wschodnim i
zachodnim krańcu kościoła.[5]
Powodem wykorzystania 2 chórów była chęć wywołania niezwykle uroczystego
wrażenia, tak by cała świątynia rozbrzmiewała w dialogu modlitewnym.
Aby pasji nie kojarzono z operą, Bach
nigdy nie przypisywał arii konkretnym, określonym osobom biblijnym. W jego dziele akcję prowadzą więc nie
postaci jako takie, a wyłącznie kontemplowany tekst (głównie Pisma Świętego).
Bach posłużył się rozdziałem 26 i 27 Ewangelii wg św. Mateusza oraz religijnymi
tekstami lipskiego poety i kaznodziei: Christiana Friedricha Henrici’ego
(pseudonim Picander). Aby podkreślić znaczenie cytatów biblijnych, Bach wpisał
je do swej partytury kolorem czerwonym, podczas gdy pozostały tekst i nuty – kolorem
czarnym i brązowym.
Punktem centralnym Pasji wg św. Mateusza jest śmierć Jezusa
i chorał Wenn ich einmal soll scheiden (Kiedy mam odejść…). To wzruszająca
modlitwa (wierzących) nasycona emocjami (za pomocą harmonii współbrzmień
podkreślających słowa tekstu). Bach wyposażył tu swą muzykę w najgłębsze,
najbardziej poruszające uczucia związane ze śmiercią Zbawiciela.
[1] Skomponował 3 pasje: dwie pełne
na podstawie Ewangelii wg św. Mateusza i Jana oraz niepełną - Marka (sam
tekst). Obie umuzycznione pasje wykazują wpływ kantaty i wzajemne powiązania.
[2] Jego pasje są
kantatowo-oratoryjne.
[3] Rymowane
wiersze na podstawie narracji biblijnej.
[4] A następnie
została 2-krotnie przerobiona, by ukazać się w wersji trzeciej w roku 1736.
[5] Dwa chóry tworzyły dialog. Jeden
symbolizował Córę Syjonu – Jerozolimę, a drugi - Wiernych, np. „Erbarme dich”
(Córa Syjonu); „Blute nur, du liebes Herz” (personifikacja wiernych).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz