Motywy biblijne u Bacha - cz.2.

Fuga (łac. ucieczka) – to forma muzyczna, która pojawiła się na pocz. XVII w.

Jest to utwór polifoniczny, w konstrukcji oparty na temacie eksponowanym we wszystkich głosach (najczęściej 4) za pomocą imitacji: ścisłej lub swobodnej. Stąd, od strony etymologicznej, muzyczna fuga była „ucieczką” (przebiegiem, przeprowadzeniem) tematu w poszczególnych głosach.

Temat fugi musiał być: charakterystyczny, rozpoznawalny, zwięzły i nadający się do przekształcania. Zwykle był 3-częściowy; składał się z czoła tematu, ewolucji i cody. Obok tematów w fudze występują łączniki i epizody.  

Fuga może opierać się na 1 temacie, 2 bądź kilku tematach (np. w ostatnim, niedokończonym dziele: Kunst der Fuge – Sztuka fugi, Bach wprowadził do fugi aż 4 tematy).

Rodzaje imitacji:

1) rak – ruch wsteczny (od końca do początku),

2) odwrócenie (w inwersji) – ze zmianą kierunku interwałów na przeciwny, z równoczesnym zachowaniem wartości rytmicznych,

3) augmentacja (zachowanie kierunku interwałów przy równoczesnej zmianie wartości rytmicznych głosu naśladującego na równomiernie powiększone),

4) dyminucja (zachowanie kierunku interwałów przy równoczesnej zmianie wartości rytmicznych głosu naśladującego na równomiernie pomniejszone),

5) stretto – ścieśnianie tematu (kontrapunktowanie tematu tematem).

W podwójnym zbiorze „Preludiów i fug” J.S.Bacha - Das wohltemperierte Klavier (Dobrze nastrojony klawesyn, tzn. równomiernie temperowany, strojony oktawami) z 1722 i 1744 r., przeważają fugi 3- i 4-gł., dwie są 5-gł. i jedna 2-głosowa. Dzieło to jest jakby Starym Testamentem muzyki („Biblią pianistów”). W sumie w obu tomach znajdują się 24 preludia i fugi we wszystkich tonacjach durowych i molowych, ułożone jednoimiennie i w porządku chromatycznym. Na „Preludiach i fugach” niemieckiego kompozytora po dziś dzień kształcą się i wychowują pokolenia muzyków, pianistów i kompozytorów. Bacha codziennie grał Mozart, Beethoven, Chopin, Schumann i Liszt.

Ciekawostka: 

W 1859 r. francuski kompozytor - Charles Gounod skomponował do Preludium C-dur J.S.Bacha (z pierwszego tomu jego "Preludiów i fug") słynną pieśń Ave Maria.

Niektórzy twierdzą, że muzyka Bacha to początek jazzu, podając 2 powody:

a) barokowe rubato, tzw. sprezzatura del canto (swoboda wykonawcza wartości nut przy zachowaniu pulsu),

b) faktura harmoniczna (→ rozbudowane struktury akordów).

Ludwig van Beethoven nazwał Bacha nieśmiertelnym bogiem harmonii. Dla Ryszarda Wagnera był największym cudem w historii muzyki.