Teoria poznania - cz.3.

Stanowiska w źródłach wiedzy, to:
1. realizm bezpośredni
   - zakłada, że rzeczy poznajemy bezpośrednio
   podmiot-------------------------------------przedmiot (fizyczny)
2. realizm pośredni
   - zakłada, że pomiędzy podmiotem a przedmiotem jest trzeci element: dane zmysłowe („okna”),
   - poznajemy jednak nie materię, lecz obraz, formę rzeczy w umyśle,
3. fenomenalizm
   - tym, co poznajemy są dane zmysłowe;
   - owe „lustro” danych zmysłowych powoduje, że nie ma dostępu do przedmiotu.

Realizm bezpośredni (czy też zdroworozsądkowy) jest teorią percepcji głoszącą jakoby zmysły dostarczały nam kontaktu ze światem zewnętrznym w sposób bezpośredni. W konsekwencji ów "most" łączący podmiot poznawczy wraz ze światem, otrzymuje niepowtarzalną zdolność. Jest on świadom istnienia dynamicznego świata zewnętrznego.

Samoświadomość, świadomość refleksyjna (zgodnie z antropologią cecha specyficznie ludzka) polega na uświadomieniu sobie swej własnej świadomości.

Uważa się, że samoświadomość pojawiła się wówczas, gdy mózg człowieka osiągnął objętość ponad 500 cm³ (tzw. Rubikon mózgowy), co miało miejsce ok. 1,7 mln lat temu (Homo habilis). W filozofii i psychologii trwa dyskusja nad tym, czy możliwe jest bezpośrednie, a nie pośrednie uświadomienie sobie swej świadomości. Za taką możliwością opowiedzieli się np. M. Kreuz i R. Ingarden (koncepcja Durchleben), w opozycji są behawioryści i fenomenologia E. Husserla.

Model nierefleksyjny świadomości to natomiast taki model, w którym wszystkie akty i stany świadomości są uświadamiane dzięki tzw. świadomości towarzyszącej, która nie jest żadnym osobnym aktem refleksji (stąd problem ciągu w nieskończoność nie powstaje), np. przeżywanie to nierefleksyjna świadomość zachodzenia aktu.

Ów model jest znany od dawna i był wykorzystywany przez różnych teoretyków do rozwiązania problemu regresu. Jego wykorzystanie łączy się jednak z koniecznością przyjęcia, że niezreflektowana świadomość towarzysząca jest przejrzysta dla siebie samej.

• Pamięć ludzka:

- jest twórcza,

- nastawiona na sens,

- uwalnia się od instynktu,

- związana ze świadomością i samoświadomością,

- nie byłoby doświadczenia czasu.

• Pamięć zwierzęca:

- bardzo schematyczna,

- podporządkowana instynktowi.

Platońska teoria anamnezy dotyczy wiedzy (anamnesis – wiedza). Platon pytał: Jak to jest, że ktoś rozumie twierdzenia Pitagorasa, a do szkoły nie chodził? Jak to się dzieje? Ów filozof (Platon) odpowiadał, że dusza może przypomnieć sobie to, co się nauczyliśmy zanim weszliśmy do życia (przyszliśmy na świat).
Pamięć semantyczna to pamięć faktów, którą da się opowiedzieć (kognitywna-poznawcza).

Wnioskowanie to źródło wiedzy.

Przykład:

1. Człowiek jest śmiertelny.→
2. Sokrates jest człowiekiem.→
3. Sokrates jest śmiertelny.

Poprawność i prawdziwość to aspekty wnioskowe. Pojawić się tu może błąd materialny i błąd formalny.

W sądach syntetycznych a priori (wg E. Kanta) nasze działania poznajemy od strony przyczyn, a działania Boga od strony skutków.

E. Kant pisał o poznaniu a priori. On bowiem miał dokonać podziału sądów na:

1. a priori – przeddoświadczeniowe – które nie wymagają doświadczenia,
2. a posteriori – wydawane są w wyniku doświadczenia (po nim),
3. analityczne – nie rozszerzają wiedzy,
4. syntetyczne – rozszerzają wiedzę (więc wiemy więcej niż do tej pory).

E. Kant pytał jak jest możliwy sąd syntetyczny a priori – czyli taki, który bez doświadczenia rozszerza naszą wiedzę (np. 5+7=12)? Takie bowiem sądy są w czystej matematyce, w tzw. czystym przyrodoznawstwie oraz w metafizyce. Odpowiedzią jest jego teoria poznania: Dzieje się tak, ponieważ pochodzi to z naszego umysłu, który narzuca pewne rzeczy.

W czasach Kanta panowała matematyka, którą rozumiano jako euklidesową. Dziś natomiast jest nie tylko euklidesowa, a więc dla filozofa była prosta sprawa. Dziś bierze się pod uwagę punkt widzenia obserwatora. W świetle dzisiejszej nauki nie można tego zbytnio obronić.

Natywizm to pogląd filozoficzny głoszący, że w umyśle ludzkim istnieją idee wrodzone, związane z samą jego konstrukcją – pewna wiedza niezależna od doświadczenia i wszelkich zewnętrznych czynników. Występuje w filozofii Platona, Kartezjusza i Leibniza.

1. Platon mówił, że mamy wiedzę wrodzoną, którą zapomnieliśmy i chcemy sobie ją przypomnieć (teoria anamnezy),
2. Kartezjusz do pojęć wrodzonych zaliczał pojęcie nieskończoności, pojęcie Boga,
3. w XX wieku zasadniczym przekonaniem jest, że całą wiedzę zdobywamy dzięki doświadczeniu zmysłowemu (umysł – tabula rasa).

• N. Chomsky mówił, że umysł musi być wyposażony we wrodzone zdolności językowe, co tłumaczy fakt, że dzieci tak szybko uczą się języka (to wygląda na cud).
• G. Fodor twierdził, że wszystkie pojęcia są wrodzone. Uważał, że jest coś takiego jak język myśli i każdy myśli w tym języku. Nie ma jakiegoś uprzywilejowanego języka.