Milczący Józef?

Jaki jest Józef ewangeliczny? Czy prawdą jest, że milczący? Być może teza ta wynika z faktu, że nie zostało zanotowane ani jedno słowo opiekuna Jezusa, ze wskazaniem, że od niego pochodzi. Myśl ta prowadzi do kolejnego wniosku, że być może są jednak w Biblii słowa Józefa, lecz bez wskazania, że ich pierwotnym autorem był mąż Maryi. I pojawia się kolejne pytanie: jeśli są takie myśli lub zwroty, całe zdania albo nawet kompletne opowieści lub przypowieści, które usłyszał Jezus od Józefa, to które to są konkretnie fragmenty Pisma Świętego? W przybliżeniu można określić jedynie tyle, że myśli i słowa Józefa przenikają słowa jego przybranego Syna − Jezusa. On bowiem, będąc w dzieciństwie i młodości pod opieką Józefa, najczęściej był świadkiem i słuchaczem tego, co mówił i jak się zachowywał. Ów okres przebywania razem w domu mógł trwać ponad ćwierć wieku. Przyjmując, że od powrotu z Egiptu Jezus nie opuszczał rodzinnego Nazaretu, maksymalnie trwało to ok. 30 lat. Oczywiście, na ile Jezus przejął sposób wypowiadania się i rozumowania Józefa, pozostaje tajemnicą.

To samo można powiedzieć, jeśli chodzi o Maryję, matkę Jezusa. Jej sposób bycia, zachowania, czy mówienia – latami obserwował Jezus. Matka miała więc, podobnie jak Jej mąż, bardzo duży wpływ na rozwijającego się Syna (i to już od momentu zakiełkowania w Jej sercu pragnienia dziecka, potem w kilkumiesięcznym stanie błogosławionym, a następnie w latach młodości Jezusa).

Ewangelia przekazuje zdanie, które wskazuje, że Dziecię rozwijało się zdrowo i naturalnie, w czym było podobne (statystycznie) do każdego człowieka (wzrastał w mądrości, w latach i w łasce u Boga i u ludzi − Łk 2,52). Czy coś wyróżniało Jezusa? Czy miał w sobie jakiś znak szczególny, np. w wyglądzie? Raczej nie. Ewangelie o tym milczą. Czy wyjątkowo się ubierał, czym odróżniał się w grupie innych dzieci? Ewangelie o tym nie wspominają. Czy przejawiał jakieś cudowne zdolności w dzieciństwie? Zanotowano fakt przysłuchiwania się i zadawania pytań dwunastoletniego Jezusa w świątyni (kiedy zatroskani rodzice znaleźli Go w Jerozolimie). Jezus już wtedy zachwycał bystrością umysłu i odpowiedziami (Łk 2,47). Szkoda, że Ewangelie milczą na temat owych trzydniowych rozmów młodego Jezus z nauczycielami.

Idąc dalej w rozważaniach: czy Jezus był pod szczególnym płaszczem Opatrzności Bożej? Wydaje mi się, że płaszcz Opatrzności był nad Nim taki sam, jak nad każdym człowiekiem. Bóg nie dawkuje błogosławieństwa. Obdarza łaską i taką samą miłością każdego. Co może być różne, to stopień otwarcia na tę łaskę ze strony człowieka; różna moc wiary i natężenie miłowania człowieka, jako jego odpowiedź na natchnienia Aktu działającego. Jak widać, to wszystko zależy od woli i postawy człowieka. Obejmując całościowo życie Jezusa, był On tym, który w pełni otworzył się na Ojca i przyjął za główny cel swego istnienia pełnię oddania i umiłowania drugiego człowieka. Tego zaś uczył się na ziemi od najmłodszych lat w dużej mierze od Maryi (swej Rodzicielki) i Józefa (opiekuna). Rodzice wpłynęli na wychowanie Jezusa zarówno swą obopólną postawą (względem siebie, jako małżonkowie), jak i stosunkiem do innych ludzi oraz poprzez relację do Stwórcy.

Wracając do wątku milczenia męża Maryi na kartach Ewangelii. Mówiąc wzniośle i z dużą atencją można określić Józefa jako tego, który „przemawia” Jezusem albo (jeszcze pełniej) – „przemawia” Bożym milczeniem. Choć tak naprawdę, to Pan Bóg nie milczy, lecz „przemawia” na sposób dynamiczny i transcendentny. Podobnie i św. Józef. On nie tyle milczy na kartach Ewangelii, co przemawia niewerbalnie. Jak? Można określić życiowe credo Józefa analizując jego zachowanie i postawę, zwłaszcza w decydujących momentach życia: stosunek do brzemiennej Maryi i Jej poczętego Dziecka (bez jego udziału), postawę względem założonej rodziny,  która była zagrożona ze strony Heroda (co spowodowało ucieczkę aż do Egiptu), codzienną troskę o chleb powszedni (stąd wykonywana praca cieśli). Ogółem, to wszystko powodowało, że Józef zapewniał Maryi i Jezusowi poczucie bezpieczeństwa wraz z warunkami do właściwego rozwoju Jezusa. Niezwykle istotnym był też stosunek Józefa do Boga, a więc życie wiarą.

Jezus najdłużej rozwijał się nie gdzie indziej, jak w rodzinnym Nazarecie, który było uważany za mało zacny (Czy może być coś dobrego z Nazaretu? – J 1,46). A jednak, z psychologicznego punktu widzenia, najpiękniejsze kwiaty kwitną tam, gdzie się tego nikt nie spodziewa.[1] Skąd jednak u Jezusa pojawiła się aż taka determinacja i odwaga, by umiłować aż po krzyż? Z codziennego cierpienia rodzi się wytrwałość i siła, ale nie u każdego. Są osoby, których cierpienie łamie tak, że nie są w stanie go udźwignąć. Jezus wzrastał w normalnej rodzinie i nieszczególnym Nazarecie, a jednak nie były to współczynniki deprymujące. Wręcz przeciwnie. Wpłynęły na totalne otwarcie  na Boga-Ojca. Jak Jezus doszedł do pełni chwały? W najprostszy, ale i najtrudniejszy sposób: poprzez miłość oddania drugiemu człowiekowi. I nie byłoby to możliwe bez wrażliwości duchowej Jezusa, która była nieodzowną cechą Józefa i Maryi.

Zaryzykuję tezę, iż Jezus w dużej mierze brał przykład z ziemskiego, przybranego ojca – św. Józefa. To on był dla Niego ludzkim wzorem oddania i miłowania oraz pełni życia wiarą. Mógł iść w ślady ojca (i na pewno to rozważał przez pewien czas pracując jako cieśla). Zdecydował się jednak na coś więcej. Zauważył, że może uczynić więcej. Kiedy nastąpił ten moment? W jakim momencie zapragnął umiłować aż po krzyż? Być może patrząc na potrzebujących miłości nazaretan, być może trzymając w dłoniach wyheblowaną belkę drewna…

To, co Józef przekazał swoją postawą i codziennym nauczaniem Jezusowi, nie mogła przekazać żadna kobieta, nawet Maryja. Dlaczego? Dlatego, że tylko mężczyzna, jako ojciec (tu: opiekun w roli ojca) może obdarzyć swego syna (tu: przybranego) siłą i hartem ducha. Jeśli nie ma ojca, brakuje bazy wyjściowej.

W czym może być podobny Jezus do Józefa, po latach jego wychowania i świadczenia swoją postawą miłości? Czy bardziej w łagodności, kiedy mówił: Przyjdźcie do mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście. Ja dam wam wytchnienie (Mt 11,28), czy też może w postawie gwałtownej, kiedy wyrzucał przekupniów ze świątyni (zob. J 2,13−22)? Pomijając aspekt rozważań na temat prawdziwej faktografii wydarzeń bądź cytowanych słów Pisma Świętego, zwykle synowie swój męski temperament (ikrę) dziedziczą po… matce, zaś cechy kobiece (czułość, łagodność) po… ojcu. Ale to nie jest oczywiście regułą.

Temat pozostawiam otwarty. Będę go dalej rozważać. Tymczasem dziś przekazuję Czytelnikom garść powyższych refleksji.

---

[1] I na odwrót: w miejscach najświętszych można spotkać największe zgorszenie.