31 sierpnia 1811 r. w Tarbes, na południu
Francji, przyszedł
na świat Théophile Gautier – wybitny poeta, prozaik, powieściopisarz,
felietonista, dziennikarz, reporter, recenzent, eseista i krytyk,
a przede wszystkim prekursor parnasizmu[1].
Jako
dziecko, pod wpływem lektury o Robinsonie Crusoe, marzył, by zostać
marynarzem. Potem zafascynował się malarstwem. Sztuka ta, mimo
iż ostatecznie został literatem, znacznie wpłynęła na jego twórczość.
Świat odbierał oczami artysty, dzięki czemu jego spojrzenie było subtelniejsze,
a paleta słów bogatsza. Został poetą, bo kochał poezję. To ona była mu
ucieczką od pracy redaktora francuskich dzienników. Mówiono o nim: „artysta
słowa”, „rzeźbiarz słów”, „poeta bez skazy”, „czarodziej literatury
francuskiej”[2]. Jego wiersze cechuje
kunsztowność i formalna precyzja, bogactwo rytmiki i plastyczność obrazów.
Gautier,
należący do drugiej generacji romantycznej, zaznaczył swą obecność w historii
jako przywódca młodych literatów, poprzez walkę z klasykami w batalii
o dramat Hernani Victora Hugo.
W dniu premiery sztuki w 1830 r., grupa około 300 młodych ludzi od godz. 13
opanowała salę Komedii Francuskiej. Wszyscy posiadali czerwoną kartkę z tajemniczym
hiszpańskim słowem hierro[3].
Młodzieńcza „armia” literacko-malarska, poprzez swoją postawę, jaskrawe stroje
i bujne fryzury, manifestowała poparcie dla twórczości nowatorskiego artysty i sprzeciw
wobec konserwatystów. „W pierwszych szeregach fanatyków nowej sztuki
znajdował się młody malarz, Prowansalczyk, uderzająco piękny, o smagłej,
oliwkowej cerze, kasztanowych, spływających na ramiona włosach, przybrany w wiśniową,
atłasową kamizelkę, bladozielone spodnie koloru wody morskiej, z czarnymi aksamitnymi
lampasami, w czarny frak o wielkich aksamitnych wyłogach
i fałdzisty szary płaszcz podbity zielonym jedwabiem. To był Théophile
Gautier, 19-letni młodzieniec o zdecydowanych popędach artystycznych, mimo
iż wahający się co do wyboru między literaturą a malarstwem.”[4]
Wyróżniał się nie tylko wyglądem i strojem, ale i osobowością.
„Skandalizował współczesnych oryginalnością sądów, duchem przekory i kpiny, gaskońskim
temperamentem. Miał w sobie żywiołowość południowca (...) [i] emocjonalny
stosunek do każdej sprawy. Cenił bardziej bujność i spontaniczność baroku, niż
ład i harmonię klasycyzmu.”[5]
Poeta
należał do pokolenia przyjmującego postawę dandyzmu[6].
„Dandys czynił z życia kapryśne dzieło sztuki, piękne swą nieużytecznością.
(...) Odrzucał służbę społeczną, ale odrzucał także osobistą karierę, broniąc
niezależności nie poddanej żadnym normom, żadnej ideologii poza kultem piękna,
które wydawało się czystą bezinteresownością.(...) Sztuka okazywała się jedyną
wartością godną poświęceń.”[7]
O
wiele mocniej jednak nazwisko Gautier zostało zapamiętane w związku
z wydaniem w 1835 r. napisanego przez niego romansu pt.: Mademoiselle de Maupin. W przedmowie
do powieści nie tylko z całą bezwzględnością potraktował dziennikarzy, ale
przede wszystkim wprowadził do literatury słynne sformułowanie Victora Cousina:
l'art pour l'art (sztuka dla sztuki), precyzując idee estetyczne
nowego prądu
artystycznego w literaturze romantycznej. Tym razem walczył piórem.
„Głosił pogardę dla rzeczywistości i społeczeństwa, absurdalność bytu,
obecność śmierci w każdym przedmiocie oraz ocalenie przez sztukę utrwalającą
fantazje i marzenia, sztukę formalnie doskonałą i harmonijną, nawiązującą
do dzieł antyku i renesansu.”[8]
Poprzez swój śmiały i oryginalny styl dał dowód, jak zręcznym jest
stylistą i zdolnym humorystą, jak zwinnie potrafi wyrazić ostrą i zjadliwą
krytykę, paradoksalną lub tryskającą dowcipem. Wytykając felietonistom ich
obłudę i zawiść, pisał: „Rzeczą pewną i łatwą do wykazania (...) jest
wrodzona antypatia krytyka do poety – tego, który nie tworzy nic, do tego,
który tworzy – szerszenia do pszczoły, wałacha do ogiera. (...) Pojmuję tę
nienawiść. Boleśnie jest patrzeć, jak inny zasiada do uczty, na którą ciebie
nie zaproszono, jak kładzie się do łóżka z kobietą, która ciebie nie chciała.
(...) Krytyk, który nic nie stworzył jest nikczemnikiem.”[9].
[1] Parnasizm –
kierunek w poezji fr. II poł. XIX w. Postulował poezję obiektywistyczną o erudycyjnej
opisowości i harmonijnej, kunsztownej formie. Estetyczny program
parnasizmu wywodził się z hasła „sztuka dla sztuki” ( l’art pour l’art) i stanowił sprzeciw
wobec romantycznej uczuciowości oraz zwrot do form klasycznych. Greckie słowo Parnassos (Parnas) oznacza wapienny masyw górski w środkowej Grecji o wysokości
2457 m n.p.m., który przez starożytnych uważany był za jedną z siedzib
Apollina i muz; symbol poezji. Po raz pierwszy nazwa parnasizm pojawiła się w wydanej w r. 1866 francuskiej
antologii poetyckiej pt.: Le Parnasse
contemporain (Parnas współczesny).
– [w:] W. Kopaliński, Słownik
wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa
2000, s. 376.
[2] Zob. T. Gautier, Pisarze i artyści romantyczni (szkice - wspomnienia – groteski),
tłum. J. Guze, Warszawa 1975, s. 5.
[3] Skrót dewizy: Hierro depiertate! (Żelazo, obudź się!). Kolor czerwony symbolizował walkę,
w której „należy być jak miecz prostym, dzielnym i wiernym”. – Ibid.
s. 18 i 32.
[4] T. Gautier,
Panna de Maupin, tłum. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1958,
s. 6.
[5] J. Parvi, Posłowie, [w:] T. Gautier, Stopa mumii i inne opowiadania
fantastyczne, tłum. E. Bąkowska, K. Dolatowska,
J. Parandowski, Warszawa 1980, s. 272.
[6] Dandyzm – przesadna
elegancja, [w:] Słownik wyrazów obcych, red. H. Szkiłądź, s. 133;
por. J. Prokop, Posłowie,
[w:] T. Gautier, Avatar,
tłum. Z. Jachimecka, Kraków 1976, s. 99.
[7] T.
Gautier, op. cit., s. 100.
[8] Hasło:
Gautier Théophile, [w:] Encyklopedia
muzyczna, red. E. Dziębowska, Kraków 1987, s. 246.
[9] T. Gautier, Panna..., s. 39 - 40.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz