Théophile Gautier - cz.3.

     Jak pisze Tadeusz Żeleński (Boy) we wstępie do Panny de Maupin, odnośnie manifestu artystycznego poety - T. Gautiera: „(...) nigdy przedtem poczucie niezależności sztuki, autonomii piękna nie znalazło tak świadomego i energicznego wyrazu”[1]. Gautiera obrano przewodnikiem parnasistów, wskazującym drogę do czystej sztuki, która nie jest obciążona moralistyką, patriotyzmem i filantropią.

       W 1834 r. Gautier napisał: „(...) zasady utylitarne wielce są ode mnie odległe i (...) nigdy nie będę redaktorem cnotliwego dziennika, chyba żebym się nawrócił, co byłoby dosyć pocieszne”[2]. Nie udało mu się jednak zostać totalnie czystym „kapłanem sztuki”. Problemy finansowe jego rodziców zmusiły go do przyjęcia pracy felietonisty kilku francuskich dzienników[3], do pisania reportaży z podróży zagranicznych oraz recenzji i chałtur dla teatru. Fakt ten uważał za ironię i zemstę losu. Po latach, nawiązując do słynnej przedmowy do Mademoiselle de Maupin, przyznał: „W owym czasie uważaliśmy krytyków za pedantów, potworów, eunuchów i starych grzybów. Potem, obcując stale z nimi stwierdziłem, że nie są tak szkaradni, jak wyglądają, przeciwnie, wcale poczciwi i nawet nie brak im talentu.”[4].

     Jako autor kilku tysięcy artykułów, Gautier uznawany był za potęgę krytyczną w całym artystycznym świecie Paryża. Osobliwą dumą było dla niego kreślić felieton bez jednej poprawki. Powszechnie znana erudycja poety potwierdzała fakt, że jego ulubioną lekturą był... słownik. Pisał w oryginalnym stylu, posiadał „pewne, celne oko” w ocenie zarówno wydarzeń, jak i osób. Warto dodać, że nie tyle wyrażał opinie na temat rzeczywistości Romantyzmu, co był jej entuzjastycznym kronikarzem.

        Gautier, który znał wszystkich i lubił niemal wszystkich, nie oddzielał dzieła od jego autora. Dla niego już sam zamiar, wysiłek czy też próba tworzenia, były godne szacunku. Nazywano go „dobrym Théo”, ponieważ znacznie przyczyniał się do wskrzeszenia zapomnianych poetów i rozgłosu ówczesnych mu artystów. Na uwagę zasługuje fakt, iż pomimo braku wykształcenia muzycznego uprawiał eseistyczną krytykę muzyczną. Dzięki szczególnym zdolnościom odnajdywania w muzyce poezji, wiele z jego sądów (dotyczących Mozarta, Beethovena czy Webera) wytrzymało próbę czasu.[5]

       Do najważniejszych pozycji książkowych w twórczości Théophile’a Gautiera należą:

a)     powieści:

-    Mademoiselle de Maupin,

-    Kapitan Fracasse,

-    Le Roman de la momie;

b) nowele i opowiadania:

-    Fortunis,

-    Roues innocents,

-    Militona,

-    Belle Jenny,

-    Jean et Jeannette,

-    Avatar,

-    Jettatura,

-    Spirite,

-    La Morte amoureuse,

-    Omphale,

-    La Pipe d’opium,

-    Le Pied de la Momie,

-    Le Club des Haschischins,

-    Onuphrius ou les vexations fantastiques d’unadmirateur d’Hoffmann,

-    Deux acteurs pour un rôle;

b)     tomiki wierszy:

-    Poèsies,

-    La comèdie de la mort,

-    Poèsies  complètes,

-    Émaux et Camées;

-    średniowieczny poemat: Albertus;

d) anegdotyczna Histoire du romantisme suivie de Notices romantiques;

e) opisy podróży:

-    do Hiszpanii: Tra los montes,

-    Anglii, Belgii i Holandii: Zigzags,

-    z pobytu we Włoszech: Loin de Paris; Constantinople;

f) teksty do pantomimicznych baletów, np.: Giselle;

g) drobne sztuki teatralne:

-    Un voyage en Espagne,

-    Le tricorne enchantè.

        Wielokrotnie poezja Théophile’a Gautiera stanowiła inspirację dla kompozytorów. Teksty jego wierszy wykorzystywali w pieśniach głównie twórcy francuscy tacy, jak:

·        H. Berlioz – w cyklu Les nuits d’été op. 7 (pierwsze opracowanie na głos z fortepianem z lat 1834 – 1841, druga wersja na głos i orkiestrę kameralną z lat 1843 – 1856);

·        Ch. Gounod: Ou voulez – vous aller? (1839);

·        G. Bizet – Absence (1872); La fuite (1872); 

·        E. Chausson – Les papillons i La dernière feuille (pieśń trzecia i czwarta z cyklu Sept mélodies op. 2 – z 1880 r.) oraz La caravane op. 14 (1887);

·        H. Duparc – Lamento op. 2 (1883); Au pays où se fait la guerre (pieśń z około 1911 r.; w wersji pierwotnej z 1869 lub 1870 r. nosiła tytuł Absence); La Fuite  (duet z 1870 r.);

·        G. Fauré – Les matelots op. 2 nr 2 (1865); Seule op. 3 nr 1 (1871); Chanson du pêcheur. Lamento op. 4 nr 1 (1875); Tristesse op. 6 nr 2 (1876);

·        G. Pierné,         

·        E. Lalo – jedna pieśń w cyklu Trois mélodies pt.: L’esclave (1887);

·        M. de Falla – Les colombes, Chinoiserie, Seguidilla (pieśni z cyklu Trois mélodies z 1909 r.);

·        H. Sauguet – jedna pieśń z cyklu 2 mélodies romantiques sur la rose (1930).[6]

            Gautier zmarł w Neuilly-sur-Seine 23 października 1872 roku. Poetę pochowano na cmentarzu Montmartre, około 30 metrów od grobu jego przyjaciela Hectora Berlioza.

---

[1] Ibid. s. 7.

[2] Ibid. s. 53.

[3] Współpracował m.in. z dziennikami: “La Presse”, “Le Figaro”, “La Caricature”, “Musee des Familles”, “Revue de Paris”, “Revue des Deux Mondes”, “Le Moniteur Universel”. - zob. T. Gautier, Pisarze..., s. 23.

[4] Ibid. s. 21.

[5] Opinie na temat różnych artystów zamieszczone są m.in. w książkach: Histoire du Romantisme suive de Notices romantiques, Paris 1927; Les Jeunes-France, Paris 1873; Portraits et Souvenirs littéraires, Paris 1875; Écrivains et Artistes romantiques, Paris 1933.

[6] Zob. J. Subel, Hommage à Théophile Gautier, [w: książka programowa festiwalu Wratislavia Cantans], Wrocław 1995, s. 499 – 501; The New GROVE Dictionary of Music and Musicians, ed. by S. Sadie, vol. 2: s. 604 - 605 (Berlioz), s. 763 (Bizet); vol. 4: s. 184 (Chausson); vol. 5: s. 727 (Duparc); vol. 6: s. 374 (de Falla), s. 425 – 427 (Fauré); vol. 7: s. 588 (Gounod); vol. 10: s. 389 (Lalo); vol. 16: s. 523 (Sauguet); Londyn 1980.