Patologiczne poczucie winy - cz.3.

1.      Osobowość skrupulantów w ujęciu o. Noël Mailloux (dominikanin, kanadyjski psycholog)

Problematyka skrupulantów znana była już w średniowieczu, ale psychologowie i psychiatrzy docierają do problemu dopiero na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to paryski psycholog Janet uznał skrupuły za jeden z objawów nerwicy obsesyjnej (psychastenicznej).

Bardzo cenne byłoby zajęcie się problemem skrupułów w zespole: psycholog kliniczny – psychiatra – teolog.

Podział skrupułów:

1)      okresowe, krótkotrwałe, przejściowe – objaw zdrowy (np. podczas dojrzewania, nawróceń);

- cecha: tzw. angelizm (anielskość) – ucieczka od własnej winy, zaprzeczanie istnienia złych pobudzeń;

2)      towarzyszące człowiekowi całe życie (z większym lub mniejszym nasileniem) – dotyczy neurotyków (wg Mailloux to są prawdziwe skrupuły).

Skrupuły są typowym symptomem moralnego lub religijnego postępowania, którego natury dobrze się nie zna (Mailloux).

Skrupulantowi nie pomaga uświadomienie sobie bezsensowności swoich skrupułów (ta wiedza nie przynosi ulgi). Odczuwa natrętność poczucia winy. Skrupuł jako objaw neurotyczny (nerwicowy) nie jest grzechem, a chorobą.

Objawy neurotyczne i typy skrupulantów wg Mailloux:

1.      LĘK – skrupulant z dominującymi objawami lęku

Uwidacznia się przez:

- unikanie czynów (moralne fobie, w których zaciera się różnica między lękiem przed popełnieniem czynu grzesznego a grzechem),

- lęk przed czynem (lęk neurotyczny, moralny; w człowieku: niepewność oceny, neurotyczny konflikt, niejasne poczucie winy).

2.      NATRĘCTWA – skrupulant z dominującymi objawami natręctw

Najpopularniejszy. Zwłaszcza wśród introwertyków, ludzi inteligentnych, o dużych wymaganiach w stosunku do siebie. Tu też dominuje lęk przed popełnieniem grzechu. Ci skrupulanci mają bardzo rozbudowany system wartości dodatkowych, nie objętych systemem moralnym. Natręctwa nakazujące to np. nieustanne i zbędne czynności, gesty, słowa i perfekcjonizm działania. Tu też występuje poczucie niepewności w ocenie, potrzeba upewniania się, obsesyjne wątpliwości, objawy neurotyczne. 

3.      POCZUCIE WINY – skrupulant z dominującymi objawami poczucia winy

Ten typ człowieka jest przekonany o własnej grzeszności i nieprzebaczalności grzechów. Skrupulanci wielokrotnie powtarzają opis tych samych przewinień, bo nie są zadowoleni z ich przedstawienia. Nadmierne oskarżanie się prowadzi do autoagresji, rozpaczy, tendencji samobójczych, chęci przyznania się do niepopełnionych zbrodni, niejasnego i silnego poczucia winy emocjonalnej.

4.      PODEJRZLIWOŚĆ – skrupulant z dominującymi objawami podejrzliwości

U tych ludzi jest ambiwalentny, niespójny system wartości. Najpierw zawierzyli dorosłym, a potem doznali wielu rozczarowań. Ich negatywna postawa wobec Kościoła jest wyrazem buntu i żalu. Taki skrupulant nie odchodzi od Kościoła, ale ma w sobie nieufność i podejrzliwość.

Podsumowanie:

Skrupuły to nie tylko konflikt id (sfera popędowa) i super-ego. 

Najczęściej u skrupulantów: niepewność, wątpliwości, trudności podejmowania decyzji moralnych. Skrupuły wynikają z zaburzonego funkcjonowania sumienia. Trzeba na to patrzyć jak na „patologiczną wrażliwość sumienia moralnego”. Normalne sumienie jest zakotwiczone w zdrowej religijności, zdrowym (dojrzałym) stosunku do Boga.

..........
Opracowanie na podstawie książki: Z. Płużek, Psychologia pastoralna, Kraków: Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy 1994.