4)
Msza h-moll
Msza – to cykliczna forma wokalno-instrumentalna
oparta na tekstach liturgicznych.
Schemat mszy był
inny w obrządku katolickim i protestanckim. W katolickim opracowane muzycznie
były wszystkie części stałe mszy (Kyrie,
Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus, Agnus Dei), a w protestanckim – z
reguły tylko: Kyrie i Gloria.
Msza h-moll J.S.Bacha posiada wszystkie części mszy
katolickiej, została bowiem dedykowana królowi polskiemu - Augustowi III
(elektorowi Saksonii). Bach pragnął być kompozytorem na dworze katolickiego
króla w Dreźnie.[1]
Nikolaus Harnoncourt[2]
zastanawiał się: Czy to oznacza, że Bach,
będący ortodoksyjnym luteraninem, stworzył mszę ekumeniczną lub wręcz
„katolicką”? I dodaje: Dla Bacha
takie posunięcie nie byłoby aż tak niewyobrażalne, za jakie je później
uznawano. W końcu, w dedykacji dla katolickiego króla Augusta III, jaką
poprzedził swe dzieło, napisał: „…polecam
najuniżeniej swe usługi jako kompozytor muzyki religijnej gotów w każdej chwili
na najłaskawsze żądanie Waszej Królewskiej Mości […] okazać swą niestrudzoną
pracowitość…” – a zatem
ofiarowując się komponować katolicką muzykę kościelną.[3]
W Mszy
h-moll Bach nawiązał do tradycji chrześcijańskiej, niosąc ludzkości
przesłanie o zasięgu uniwersalnym. Z innego źródła bowiem dowiadujemy się: Wszystko wskazuje na to, że wielki
artysta-luteranin chciał pozostawić po sobie uniwersalistyczną „missam totam”,
jako własny wkład w kilkuwiekową tradycję wielogłosowej twórczości mszalnej.[4] Jego utwór stanowi bowiem arcydzieło
chrześcijańskiej kultury muzycznej. Łączy w sobie wiele stylów: od
gregoriańskiego i wczesnorenesansowego, aż do operowego i nowoczesnego.
Msza
h-moll
to ukoronowanie twórczości J.S.Bacha. Składa się z fragmentów skomponowanych na
przestrzeni 35 lat (w latach: 1714−1749). Tekst mszy jest w języku łacińskim.
Dzieło zostało przeznaczone do wykonania przez 5 solistów[5],
chór[6]
i orkiestrę. Trwa blisko 2 godziny (i wykracza poza funkcje
liturgiczne, zarówno w obrządku protestanckim, jak i katolickim). Jest to
jedyna msza Bacha takich rozmiarów.[7]
Za życia Bacha Msza h-moll nie
została wykonana w całości. Dopiero w 1859 r. w Lipsku – i to w języku
niemieckim, a nie łacińskim.
Również
i w Mszy h-moll[8] muzyka podkreśla słowo, oddaje afekty i
symbole, np.:
-
alt - to symbol grzesznika,
-
piano altowe: prośba grzesznika
uniżonego,
-
drugie Kyrie eleison rozpoczyna się „motywem
krzyża” w basie = imaginatio crucis (ciekawostka:
to „lustrzane odbicie” muzycznego podpisu nazwiska B-A-C-H z jego ostatniego,
niedokończonego dzieła: Kunst der Fuge –
Sztuka fugi),
-
w Sanctus (Święty) triole ♪ w metrum 4/4 symbolizują trójjedyność Boga
głoszoną na 4 strony świata (bo „4” to symbol ziemi),
-
w Crucifixus temat powraca 13 razy,
bo liczba ta symbolizuje nieszczęście,
-
Credo
in unum Deum, uważane za najpiękniejszą część Mszy h-moll (początek Symbolu Nicejskiego: Wierzę w jednego Boga – łacińskie wyznanie wiary), to część
utrzymana w stylu antico (tzn.
naśladuje polifonię dawnych mistrzów XVI w.):
·
w
budowie jest to 7-głosowa fuga (chór 5-głosowy + duet instrumentów
skrzypcowych = 7 głosów) z melodią chorału gregoriańskiego,
·
temat fugi stanowi 7 długich wartości nutowych
symbolizujących Boga (jest to też alegoria 7 dni stworzenia); temat ten i jego
przeprowadzenie w kanonie oznacza jedność
wspólnoty i wiarę w jedynego Boga;
·
podstawowe
znaczenie mają dwie liczby: 7 –
oznacza Stwórcę, liczbę doskonałą, boskość, pełnię, akt stworzenia, początek i
koniec; oraz 12 – symbol kościoła i
wiernych, a także 12 apostołów; w Credo
wyraz „credo” powtarza się 49 razy (7x7); w In
unum Deum występuje zaś 84 razy (7x12).
[1] W 1733 r.
wysłał głosy pierwszych 2 części: Kyrie i
Gloria do dworu drezdeńskiego, ale
bez partytury całości, prosząc o tytuł muzyka królewskiego. Tytuł ten przyznano
mu 3 lata później (był to dla Bacha wielki prestiż).
[2] Urodzony w 1929
r. w Berlinie dyrygent specjalizujący się w wykonawstwie muzyki dawnej,
przedstawiciel autentyzmu, autor książek o muzyce.
[3] N. Harnoncourt, Dialog muzyczny. Rozważania o Monteverdim,
Bachu i Mozarcie, Wyd. FRM, Warszawa 1999, s. 241−242.
[4] Książeczka Bach [z cyklu:] „Wielcy kompozytorzy”,
Wyd. Biblioteka Gazety Wyborczej, s. 40.
[5] 2 soprany
(pierwszy i drugi), alt, tenor i bas.
[6] Opracowany 4-,
5-, 6-, i 8-głosowo (polifonicznie i homofonicznie).
[7] Oprócz Mszy h-moll Bach skomponował: 4 msze 2-częściowe (Kyrie, Gloria) oraz kilka samoistnych części Sanctus.
[8] Tonacja h-moll jest tylko w 3
częściach: w chórach: Kyrie eleison i
Qui tollis peccata mundi oraz arii: Qui sedes ad dexteram Patris.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz