Teoria poznania - cz.5.

Klasyczna definicja prawdy pochodzi od św. Tomasza z Akwinu:

Veritas est adaequatio intellectus et rei = Prawda jest zgodnością intelektu i rzeczy.

Problemy:

1. Kłopotliwe są wszystkie 3 elementy: intellectus, res, adaequatio (zgodność, odpowiedniość), ponieważ w historii różnie je pojmowano.

• Rzecz (res) – czasem pojmowano jako przypadłość w naszym projekcie myśli.
• Intelekt (intellectus) – dziś: rozum.
• Zgodność (adaequatio) – to jak może być myśl zgodna z rzeczą różnie tłumaczono (np. teorią odbicia). Próbowano to rozwiązać różnymi innymi definicjami prawdy (nieklasycznymi): definicją pragmatyczną, koherencyjną i deflacyjną.

2. Relatywizm:

To pogląd, że prawda jest uzależniona w definicji od kontekstu, sytuacji. Przekonanie, że:

1. każdy ma swoją prawdę (brak obiektywnych, ogólnych prawd) = relatywizm głęboki;
2. relatywizm kulturowy = prawda uzależniona od kultury (rodzaj relatywizmu etycznego).

Pragmatyczna definicja prawdy:

Pewne zdanie jest prawdziwe, jeśli sprawdza się w praktyce (ma pozytywne konsekwencje dla mojego życia).

Koherencyjna definicja prawdy:

Zdanie jest prawdziwe, kiedy jest spójne z moimi stałymi (pozostałymi) przekonaniami.

Definicja prawdy a kryterium prawdy:

W definicji klasycznej prawdy (od św. Tomasza z Akwinu) pytamy czym jest prawda – i jest to pytanie o istotę prawdy. W definicji pragmatycznej pytamy jak zbadać, czy coś jest prawdą - pytamy o kryterium prawdy, prawdziwości (zakładamy przy tym definicję klasyczną). Podobnie w definicji koherencyjnej. Dzisiaj są więc próby podania kryteriów cząstkowych prawdy.

Mówią niektórzy, że powinniśmy być sceptykami, zachowując daleko idącą ostrożność czy prawda istnieje. Może bowiem „łudzić nas demon” (sceptycyzm kartezjański – najbardziej skrajny sceptycyzm).

E. Gilson mówił, że musimy przyjmować nasze zdroworozsądkowe przekonania, bo gdy zaczniemy to podważać, to już nie wrócimy do pierwotnego stanu (jak będzie „odlot”, to na zawsze). Tak więc lepiej nie podważać teorii za bardzo, bo „most” wiedzy zawali się („most” między umysłem a światem).

Nauka jednak rozwija się podważając to, co jest zdroworozsądkowe (też!). Jak więc dochodzimy do prawdy? Oprócz logiki, matematyki, przyjmuje się teorie umysłowe jako wysoko prawdopodobne.

Biolodzy nie są pokorni. Potrzebny byłby w ich wypadku wstrząs, np. obalenie teorii ewolucji.

Racjonalizm ontologiczny a racjonalizm epistemologiczny:

Racjonalność ontologiczna, metaliczna polega na tym, że byt jest w jakiś sposób zrozumiały przez: niesprzeczność i przez to, że pochodzi od racjonalnej zasady (np. wyszedł z Bożej „ręki”).

W racjonalności epistemologicznej¹ są dwa przeciwstawienia:

1. racjonalizm vs empiryzm,
2. racjonalizm vs irracjonalizm.

Ad. a) Zadaje sobie pytanie: Jakie sposoby poznawania świata można uznać za racjonalne?

Odp.

• racjonalizm – wiedza pochodzi z czegoś bez doświadczenia (racjonalizm jako aprioryzm, natywizm);
• empiryzm – wiedza pochodzi z doświadczenia.

Ad. b) Pytanie: Jakie metody stosować, by zdobyć wiedzę?

Odp.

• irracjonalizm – uznaje to, co nieracjonalne (np. wróżby);
• postawa racjonalisty, który dochodzi do wiedzy racjonalnymi przekonaniami.

[1]Epistemologia (od stgr. ἐπιστήμη, episteme – „wiedza; umiejętność, zrozumienie”; λόγος, logos – „nauka; myśl”), teoria poznania lub gnoseologia – dział filozofii, zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie.