Stworzenie - cz.1.

Człowiek nieuchronnie zmierza ku śmierci biologicznej. Jest bytem przygodnym. Nie decyduje o swoim początku, ani o swym ostatecznym losie. Z perspektywy religijnej to doświadczenie fundamentalnej zależności od Stwórcy.

Reinterpretowanie prawdy o stworzeniu w teologii (w tym uzupełnianie dotychczasowej interpretacji o nowe elementy) wynika ze zmienności obrazu świata spowodowanego np. rozwojem nauki, by zachować spójność z tym obrazem. Bierność teologii = przegrana teologii.

Teologia chrześcijańska rodząc się i rozwijając w kręgu kultury grecko-rzymskiej była pod wpływem tej tradycji. Polemika z nią przyczyniła się do zbudowania chrześcijańskiej teologii stworzenia.

Stworzenie i początek to dwa różne pojęcia. Prawdą jest więc, że Bóg stwarza świat istniejący odwiecznie.

STWORZENIE WEDŁUG BIBLII

1. Jak czytać biblijny opis stworzenia?

Do dyscyplin naukowych, które się tym zajmują, należą:

a) hermeneutyka (ustalająca reguły poprawnego interpretowania tekstu biblijnego)

b) egzegeza (cel: odkrycie przesłania tekstu biblijnego = interpretacji zgodnej z intencją autora)

c) teologia biblijna (zajmująca się prawdami i koncepcjami teologicznymi zawartymi w danych fragm. Pś)

d) archeologia i geografia biblijna

e) historia i filologia starożytna

f) literatura porównawcza

+ znajomość kontekstu kulturowo-historycznego i religijnego.

2. Kontekst historyczno-kulturowy

Księgi ST powstawały w różnych epokach. Ich kolejność ustalili „redaktorzy” – kapłani żydowscy. Biblia nie jest podręcznikiem kosmologii¹. Jej przesłanie nie jest kosmologiczne², lecz teologiczne. Biblijny opis stworzenia zawiera szereg prawd teologicznych, np. Bóg jest Stwórcą całego świata.

Księga Rodzaju³ zawiera opis stworzenia (2) – pierwsze wydarzenie całej historii świata. Jej ostateczna redakcja: po niewoli babilońskiej (VI w. przed Chr.). Z tego okresu pochodzi Heksameron⁴ – poemat o stworzeniu (Rdz 1,1-2,4a). Nie jest to fragment napisany jako pierwszy. Wiele fragmentów powstało wcześniej.

Najpierw przekazywano je ustnie (szeregują to 4 źródła: jahwistyczne, elohistyczne, deuteronomiczne i kapłańskie – połączone w jedną całość po niewoli babilońskiej; stąd powtórzenia – np. 2 opisy stworzenia, niespójności). Powód połączenia: dodanie otuchy i nadziei wygnanym Izraelitom w obliczu głębokiego kryzysu polityczno-religijnego po zburzeniu Jerozolimy przez Nabuchodonozora II w 587 r. p.n.e., deportacji do Babilonu całej elity Izraela i kontaktu z politeistyczną kulturą. Ponadto uzasadniono konieczność przepisów kultu religijnego (np. świętowania szabatu). Na kształt tego opisu miała wpływ cywilizacja babilońska (astronomia), stąd podobieństwo do babilońskiego poematu „Enuma Elisz”. Wyobrażenia mityczne stały się inspiracją, ale zostały oczyszczone z elementów sprzecznych z religijną doktryną Izraela. Różnica:

1. w mitologiach Babilonii, Kanaanu, Fenicji kosmogonię poprzedza teogonia (opowieść o powstaniu bogów. Poszczególne części wszechświata wyłaniają się z substancji bóstwa lub odwiecznie istniejącej materii (w stanie chaosu),
2. w Biblii: brak wzmianki o pochodzeniu/zaistnieniu Boga (sama idea zrodzenia Boga była dla Żydów absurdalna). Poza tym Bóg nie ukształtował świata z odwiecznie istniejącego materiału.

Podstawowe przesłanie Heksameronu: Jahwe jest Stwórcą całego wszechświata (jest Bogiem Izraela i innych narodów, nawet Babilończyków – narzędzi w Jego ręku) i jest wciąż obecny w historii swojego narodu.

3. Opis stworzenia: forma literacka

Biblijny opis stworzenia świata to tekst o przesłaniu teologicznym. Nie jest to tekst naukowy, choć przedstawia ówczesny stan nauki (poznania) czasu redaktorów, lecz dzieło literackie, które ma za zadanie przekazać istotne prawdy teologiczne:

- Bóg jest Stwórcą wszechświata,

- człowiek winien być tym zachwycony i pełen wdzięczności wobec Stwórcy.

Autorzy ksiąg biblijnych posługują się zawsze pojęciami, wyobrażeniami swej epoki i środowiska. Tylko tak można było ją ówcześnie „zrozumieć”. Prawda o stworzeniu nie zostałaby zrozumiana przez starożytnych Hebrajczyków⁵, gdyby autor Rdz wyraził ją za pomocą równań pola grawitacyjnego, znanych z teorii względności.

W Rdz znajdują się 2 różne opisy stworzenia:

1. Rdz 1,1-2,4a:

1. woda – zagrożenie życia
2. 3 części: wstęp, korpus opowiadania (2 członowy: „dzieło oddzielenia” + „dzieło wystroju”⁶), konkluzja.

2. Rdz 2,4b-25

1. woda – środek życiodajny.

Podsumowanie:

1. brak współczesnych kanonów terminologii ścisłości i jednoznaczności (dla starożytnych Hebrajczyków, dwa opisy, to zdwojenie/podwojenie barwności prawdy teologicznej – jedynie ważnej, bo wszystkie inne inf. są nieistotne).
2. nie jest to dokument historyczny, lecz poemat, utwór poetycki zbudowany na wzór pieśni biblijnych:

- podniosły styl,

- rytmiczny język tekstu

- obecność licznych powtórzeń⁷, paralelizmów, rymów, asonacji⁸;

Nie jest to więc dzieło astronoma, lecz poety.

3. Symbolika liczb: 6+1:

1. dzieło trwało bliżej nieokreślony czas, a potem zostało zakończone,
2. świętość tygodnia (wielokrotne zastosowanie liczy 7 oraz powtórzeń 7-krotnych).

4. Opis stworzenia: treść (teologia biblijna)

Prawdy w zagadnieniach dotyczących:

1. Natury Boga

Cały wszechświat pochodzi od Boga.

Hipoteza przedwiecznego chaosu przed przystąpieniem Boga Jahwe do dzieła stworzenia.

Polemika ze starożytnymi kosmogoniami⁹, w których świat jest albo emanacją bóstwa albo powstaje w wyniku walki między bóstwami. Stąd elementy świata przyrody otaczano boską czcią.

W Biblii: nie ma mowy o emanacji. Biblijny opis stworzenia ma na celu demitologizację świata przyrody. Wszystko stworzeniem, które ma służyć człowiekowi – jako koronie stworzenia.

2. Prymatu człowieka

Prymat człowieka wynika stąd, że Bóg stworzył go na swój obraz. Chodzi o podobieństwo wewnętrzne, które objawia się w tym, że człowieka jest istotą rozumną, posiada wolną wolę = jest osobą. Człowiek jest zaproszony by być współtwórcą tego świata (poniekąd uczestniczy w samym akcie stworzenia.)

3. Pierwotnego dobra stworzeń

Dopiero gdy pojawił się człowiek i jego zło moralne, nastało na świecie zło fizyczne. Człowiek jest sam twórcą zła, nie Bóg.

4. Obowiązku szabatu

Opis stworzenia był podporządkowany od dawna istniejącemu przepisowi liturgicznemu o świętowaniu szabatu, w celu odnowienia kultu po niewoli babilońskiej.

1 Nauka o strukturze świata.

2 Biblia nie zawiera żadnej kosmologii. Autorów biblijnego opisu stworzenia nie interesowały techniczne szczegóły powstania (genezy) i budowy wszechświata. To tylko tło dla zagadnień teologicznych = uznanie absolutnej suwerenności Boga Stwórcy. Dodatkowo był to wyraz przeciwstawienia się mitom bóstw innych religii, mających charakter opowiadań kosmologicznych.

3 Wchodzi w skład Pięcioksięgu (Pentateuch) – w tradycji grecko-łac.; w skład Tory – w tradycji hebrajskiej.

4 Ozn. 6 dni; nazwa od Filona z Aleksandrii.

5 Potomków nomadów, rolników i kupców, posiadających niezwykłe zdolności gawędziarskie.

6 Wg św. Tomasza z Akwinu.

7 By było łatwiej zapamiętać tekst (w celach liturgicznych). To zabiegi mnemotechniczne tradycji ustnej.

8 Powtórzenie tej samej samogłoski w wyrazach wiersza.

9 Nauka o pochodzeniu świata.