Słynne 5 dróg ("dowodów") na istnienie
Boga, to wizytówka teologa z Akwinu. Jednocześnie myśliciel wyrażał tezę, że człowiek nie jest zdolny poznać istoty Boga,
(…), że do Boga nie można stosować pojęć, które człowiek tworzy na podstawie
poznania otaczającej go rzeczywistości, ponieważ Bóg jest innego rodzaju
rzeczywistością, wymykającą się ludzkiej aparaturze pojęciowej, która jest
zdolna tylko do poznawania świata cielesnego. (…). Jednakże znaczną część
wiedzy na temat Boga i świata człowiek może nabyć dzięki objawieniu (…),
istnieją [bowiem] tezy które można poznać zarówno światłem rozumu
przyrodzonego, jak i nadprzyrodzonego (s. 70−72). Zaznaczył, że wiedza i
objawienie nie są antagonistyczne, faktycznie są komplementarne, tak że
objawienie dopełnia wiedzę, którą człowiek zdolny jest uzyskać światłem
przyrodzonym (s. 73). Ważne jest
również jego przekonanie, że wiara działa
przez wiedzę, ponieważ nierzadko zdarza się, że objawienie niektórych prawd
czasowo poprzedza ich odkrycie rozumem, przez co inspiracja wiarą ułatwia
poznanie rozumowe, wskazuje mu właściwy kierunek poszukiwań. W związku z tym
nagminnie w tekstach Tomaszowych wnioskowania rozumowe są wspierane przez
cytaty biblijne, a prawdom wiary towarzyszą dowody filozoficzne (s. 73−74). Bardzo ciekawe jest ujęcie Michała
Olszewskiego w jego monografii o św. Tomaszu, który napisał, że Objawienie – przede wszystkim (...) to
zawarte w Biblii – w tej wersji, w jakiej faktycznie się dokonało, ma charakter
nieuporządkowany, jest momentami niejasne, odkrycie jego właściwego sensu jest
zadaniem trudnym, w którym człowiekowi mogą pomóc narzędzia wypracowane w nauce
(s. 74). Stąd w XIII wieku dodano do hermeneutyki biblijnej kolejny
etap opracowania wiary, mianowicie teologię uprawianą jako naukę (s. 74).
Fundamentem etyki Tomaszowej jest
twierdzenie, że wszystkie władze
pożądawcze są zdeterminowane do dążenia do własnych przedmiotów, dotyczy to
również woli, która chce dobra i to chce go w sposób konieczny, tzn. taki, że
nie może go nie chcieć (s. 76). Wola
jednak nie jest poddana zniewalającemu przymusowi, ponieważ dobro najwyższe,
czyli Bóg – jest celem ostatecznym woli i
działań człowieka, natomiast wola nie chce w sposób równie konieczny innych,
niższych dóbr, skutkiem czego człowiek może między nimi wybierać (s. 76).
Tomaszowy, idealny model działania
przedstawia się następująco:
W czynach człowieka, których jest on
przyczyną i za które odpowiada moralnie pierwszym elementem działania jest
zamiar jako cel, który człowiek chce osiągnąć. Cel ukazuje się woli ludzkiej
przez rozum. By zrealizować zamiar człowiek ma do wyboru wiele dróg i różne
środki. Ich dobór dokonuje się w drugiej fazie aktywności, czyli w namyśle.
Strategie osiągnięcia celu zostają zaakceptowane przez wolę w przyzwoleniu.
Ostatnim etapem czynu człowieka jest dokonanie przez niego wyboru jednego z
możliwych sposobów osiągnięcia zamierzonego celu. Wybór kończy działanie, jest aktem woli par excellence (s. 77).
Za Arystotelesem św. Tomasz wymienia
trzy główne cnoty intelektualne:
a)
synderezę
(znajomość pierwszych zasad praktycznych, czyli tezy, że należy dążyć do dobra,
a unikać zła),
b)
sumienie
(zdolność do interpretacji reguł prawnych w odniesieniu do konkretnych sytuacji
życiowych)
c)
roztropność
(jako umiejętność dostosowanie środków do celu).
Wśród cnót
praktycznych wymienia: umiarkowanie, męstwo i sprawiedliwość. Wśród cnót
kardynalnych wymienia praktyczne oraz roztropność.
Cnoty teologiczne: wiara, nadzieja i
miłość stanowią pierwszy etap całego
życia nadprzyrodzonego, czyli zjednoczenia z Bogiem (s. 82), które człowiek
może zacząć budować w sobie już w życiu ziemskim, będąc otwartym na łaskę Bożą.
Nadrzędnym prawem jest prawo wieczne,
czyli wyznaczone przez Boga reguły relacji miedzy wszystkimi rzeczami. Uszczegółowieniem tych reguł na potrzeby
świata ludzkiego jest prawo naturalne z jego pierwszą zasadą: unikaj złego, dąż
do dobra (s. 79).
Bóg
Tomasza – będący zasadą sprawczą rzeczywistości – jest także jej celem, a
człowiek jest tym stworzeniem, które przekreśla dzięki łasce i własnym wysiłkom
skutki upadku i wraca do Boga poznając Go rozumem i łącząc się z Nim w miłości
za sprawą woli. W ten sposób dokonuje się powrót stworzenia do Stwórcy (s. 82).
[tekst napisany na
podstawie: Mikołaj Olszewski, Tomasz z
Akwinu, Wyd. WAM, Kraków 2003]
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz