Filozofia osoby - cz.6.

Antropologia filozoficzna to nauka o istocie i naturze człowieka pod kątem najgłębszych i pierwszych przyczyn. Ma ona:

1. przedmiot materialny (którym jest człowiek – dany w bezpośrednim kontakcie poznawczym) oraz
2. przedmiot formalny (badanie jego istoty i natury, wyjaśnianych na drodze czysto umysłowej refleksji nad człowiekiem).

Podstawową metodą antropologii filozoficznej jest czysto umysłowa refleksja nad człowiekiem (jego byciem i działaniem – umysłu i woli, które są fenomenami ludzkimi), tak jak jest on nam dany w bezpośrednim kontakcie. Dotyczy to tzw. pierwszych zasad myślenia i bytu.

Etapy analizy to:

1. fenomenologiczny (analiza fenomenów ludzkich: umysłu i woli)
2. metafizyczny.

Klasyczną (istotową) definicję człowieka napisał Arystoteles, w słowach:

Homo est animal rationale. (Człowiek jest zwierzęciem rozumnym.)

Definicja ta mówi, że to co nas odróżnia od świata zwierząt to rozumność, która ma charakter duchowy, a nie cielesny. Istotny problem filozofii człowieka to chęć wyjaśnienia natury rozumności człowieka i wskazanie co jest jej źródłem (przyczyną). Wnioskiem logicznym jest, że ze względu na fakt, iż działania rozumowe są niematerialne (duchowe), to i taka jest ich przyczyna.

Inne definicje, niepełne, aspektowe dotyczące człowieka pozwalają uświadomić sobie jak bogatą i złożoną rzeczywistością jest byt ludzki, m.in.:

1. według Zygmunta Freuda: Człowiek to byt lubieżny.
2. Jean-Paul Sartre powiedział zaś, że: Człowiek to byt wolny.
3. Karol Wojtyła natomiast: Człowiek to byt podarowany.

Jeszcze inne określenia: człowiek to byt dialogowy, problematyczny, historyczny, religijny, mitologiczny, egzystujący, ekonomiczny.

Istnieją cztery koncepcje filozoficzne człowieka:

1. materialistyczna,
2. spirytualistyczna,
3. jedności substancjalnej duszy i ciała,
4. personalistyczna.

Koncepcja materialistyczna opiera się na twierdzeniu atomistów, że cała rzeczywistość składa się z atomów (materii). Nawet dusza jest materialna. Koncepcja materialistyczna oznacza, że człowiek jest tylko ciałem organicznym, a jego życie psychiczne, duchowe, umysłowe czy genetyczne jest wynikiem wyżej zorganizowanej materii (mózgu). Zwolennicy teorii materialistycznej negują jakikolwiek czysto duchowy pierwiastek w człowieku (duszy). Jednak taki redukcjonizm (ludzkiego działania do materii) stoi w sprzeczności z zasadami racji dostatecznej i przyczynowości, bowiem działania rozumu (duchowe) muszą mieć przyczynę niematerialną.

Koncepcja spiritualistyczna sięga do filozofii szkoły pitagorejskiej i platońskiej oraz od słowa: spiritus – duch. Człowiek jest tu redukowany do samej duszy, czyli do wymiaru duchowego. Ciało jest traktowane jako coś przejściowego i nie koniecznego do bycia człowiekiem (nazywane więzieniem duszy).

Twórcą kolejnej koncepcji jest Arystoteles, który twierdził, że człowieka stanowi substancjalne zespolenie duszy i ciała, i dzięki temu powstaje nowy byt o naturze duchowo-cielesnej (substancja ludzka). Wynika to z jego koncepcji bytu składającego się z materii (hyle) i formy (morfe) = stąd nazwa hylemorfizm. W człowieku wyodrębnił materię – ciało i formę – duszę. Rozwinął to św. Tomasz z Akwinu uzasadniając nieśmiertelność duszy stwierdzeniem, że śmierć ciała nie powoduje zaniku duszy jako formy (jak u innych bytów). Dowód: dusza może działać bez udziału ciała (działania umysłowe).

Koncepcja personalistyczna wzięła swą nazwę od słowa persona – osoba. Podkreśla się tu cechy człowieka:

- indywidualność,

- niepowtarzalność,

- transcendencję,

- wolność.

Człowiek:

- jest świadomy siebie,

- otwarty na rozwój i doskonalenie się,

- to szczególny podmiot praw i obowiązków.

O byciu człowieka osobą decydują relacje międzyludzkie, poprzez które człowiek się rozwija i dochodzi do uświadomienia sobie swej godności osobowej.