Tematyka muzyczna w sztuce - cz.1.

Jakie są wartości zagadnienia korelacji sztuk? Czy można muzykę, dźwięki namalować? Czy konieczne jest do tego bycie synestetykiem, widzącym np. tonacje w kolorach? Czy elementy dzieła plastycznego są onomatopeiczne? Czy każda muzyka jest ilustracyjna? Jak przedstawić muzykę, która nie ma określonego programu, a więc jest absolutna, „czysta”, bez treści pozamuzycznych? Co jest potrzebne, by zrozumieć język muzyki? Czy trzeba mieć słuch muzyczny, grać na instrumencie, czy jest to tylko kwestia wyobraźni, wrażliwości? Czy są cechy wspólne pomiędzy sztuką czasu - muzyką, którą odbieramy poprzez zmysł słuchu, a sztuką przestrzeni - plastyką, którą odbieramy poprzez zmysł wzroku (i ewentualnie zmysł dotyku)? W jaki sposób przedstawić melodykę, rytmikę, harmonikę, agogikę, dynamikę, artykulację, kolorystykę dzieła muzycznego na obrazie za pomocą elementów plastycznych takich, jak: światło, barwa, kształt, linia, walor, faktura, płaszczyzna itd.? Powyższe pytania skłaniają mnie do rozpoczęcia rozważań od zagadnienia motywów muzycznych w sztuce, do których serdecznie zapraszam. 

Motywy muzyczne w sztuce

Tematyka muzyczna w sztuce zaczęła pojawiać się już w starożytnym Egipcie. Jednym z najstarszych zachowanych przykładów jest malowidło Tancerka i dwie muzykantki, pochodzące z nekropolii w Tebach, datowane na ok. 1410 rok p.n.e.

Do dnia dzisiejszego powstało bardzo wiele dzieł sztuki powiązanych z muzyką. Zainteresowanie tą tematyką miało różne znaczenie w zależności od epoki i kontekstu. Na głębsze poznanie tego zagadnienia pozwala obecność symboli, alegorii i atrybutów odnoszących się do sfery dźwięków, którymi artyści posługiwali się w swoich dziełach. Oto ogólna interpretacja motywów muzycznych w wybranych obrazach występująca na przestrzeni wieków:

·        Związki muzyki z mitami klasycznymi w sztuce:

1)    Apolla, będącego personifikacją kosmicznego znaczenia muzyki, często malowano z kitarą lub innymi instrumentami strunowymi. Przykłady:

-          Malarz z Antimene, Apollo grający na lirze i inne bóstwa – hydria attycka (ok. 530-520 p.n.e.),

-          Pietro Benvenuti, Apollo Pytyjski (ok. 1813);

2)    Hermesa (Merkurego), uchodzącego za wynalazcę liry, a według niektórych źródeł aulosa, raczej nie przedstawiano jako muzyka. Jego ikonografia najczęściej wiąże się z epizodem uśpienia Argusa dźwiękami fletu. Przykłady:

-          Jacob van Campen, Hermes, Argus i Io (1630-1640);

-          Francesco Albani, Hermes daje lirę Apollowi (ok. 1635),

3)    Poprzez obrazowanie muzycznego pojedynku Apolla z Marsjaszem podkreślano wyższość rozumu nad namiętnościami. Przykład:

-          Pietro Novelli, Muzyczny spór pomiędzy Apollem i Marsjaszem (1631-1632);

4)    Głównym atrybutem Pana, czyli bóstwa pasterzy wyobrażanego jako postać częściowo ludzka i częściowo zwierzęca, była syrynga (fletnia). Przykłady:

-          Dirck van Baburen, Pan trzymający syryngę (1618-1619),

-          Hendrick de Clerck, Pojedynek muzyczny pomiędzy Apollem a Panem (ok. 1620);

5)    Muzy zajmujące się muzyką, poezją i tańcem, symbolizowały natchnienie artystów oraz  zajęcia intelektualne. Przykłady:

-          Jan Bruegel starszy i Hendrick van Balen, Uczta bogów (ok. 1618),

-          Jean-Auguste Dominique Ingres, Cherubini i muza poezji lirycznej (1842);

6)    Nimfy, spokrewnione z muzami, uosabiały płodność i piękno natury. Wyobrażano je m.in. jako tańczące lub lamentujące przy dźwiękach liry. Przykłady:

-          Donato Creti, Taniec nimf (ok. 1724),

-          Herbert James Draper, Opłakiwanie śmierci Ikara (1898);  

7)    Syreny, będące w połowie kobietami, a w połowie ptakami bądź rybami, uwodziły śmiertelników śpiewem. Zazwyczaj były przedstawiane z instrumentami strunowymi, rzadziej dętymi czy perkusyjnymi. Przykłady:

-          Python, Syreny uwodzą Ulissesa – krater (ok. 340 p.n.e).,

-          Dante Gabriel Rossetti, Syrena Ligeja (1873);

8)    Dionizos - bóg wina, wielokrotnie był wyobrażany jako prowadzący triumfalny orszak. Muzyka, symbolizowana przez instrumenty dęte oraz taniec, podkreślała zmysłowy charakter jego kultu. Przykłady:

-          Maarten van Hemmskerk, Triumf Bachusa (1536-1537),

-          Laurens Alma-Tadema, Bachanalie (1871);

9)    Orfeusz – mityczny śpiewak i poeta, był przedstawiany jako wywołujący swym pięknym głosem wzruszenie wśród bóstw piekielnych lub kojący naturę grą na lirze. W czasach chrześcijańskich jego wizerunek kojarzono z wyobrażeniem Dobrego Pasterza. Przykłady:

-          Sinibaldo Scorza, Orfeusz obłaskawia zwierzęta (1630),

-          François Perrier, Orfeusz przed Hadesem i Persefoną (1647-1650);

10)           Ariona, który według legendy był mistrzem gry na lirze, zazwyczaj malowano nad morzem i z instrumentem w momencie, w którym ratuje go delfin. Ta personifikacja muzyki (podobnie jak w przypadku Orfeusza) służyła zwróceniu uwagi na moc poezji i sztuki dźwięków, rzucających wyzwanie śmierci. Przykład:

-          Salvator Rosa, Arion (ok. 1645).