"Letnie noce" Hectora Berlioza - cz.3.

O spójności cyklu poetyckiego świadczą następujące czynniki:

1.      Wspólna treść wierszy.

Romantycznie ujęty temat miłości, jako szczęścia nieosiągalnego, z wplecionym weń wewnętrznym wątkiem dramaturgicznym. Dramaturgia cyklu stopniowo narasta: „od pogodnego wiosennego marzenia o szczęściu miłosnym [Villanelli], poprzez przeniknięte przeczuciem śmierci Widmo róży, aż po kulminacyjny lament żałobny nad trumną kochanki [Na lagunach]”[1]. Potem napięcie opada: w Nieobecności wybuchy rozpaczy ustępują uczuciu melancholii, żalu i smutku rozstania. Scena Na cmentarzu przypomina krajobraz duszy po duchowej burzy. Podmiot liryczny godzi się z faktem śmierci ukochanej, którą teraz może tylko wspominać. Finałowa Wyspa nieznana w poetyckim cyklu Gautiera spełnia rolę epilogu wieńczącego dzieło. Nastrój znów staje się pogodny i pełen nadziei, a marzenia o wiecznym szczęściu - nieśmiertelne.

2.      Symetria i pokrewieństwa charakterów poszczególnych poematów.

Utwory skrajne: Villanella i Wyspa nieznana, poprzez podobieństwo stylu i nastroju tworzą klamrę kompozycyjną cyklu. Pokrewny, impresyjno−wizyjny klimat łączy oniryczne Widmo róży ze statyczną sceną Na cmentarzu. Pozostałe wiersze: Na lagunach i Nieobecność, będące silnie ekspresyjnymi lamentami, stanowią kulminacyjne centrum poetyckiego dzieła.

3.      Wspólny dla poematów, typowo romantyczny podmiot liryczny, który jednoczy wiersze.

Dzieje się to poprzez:

a)     umiłowanie przyrody, kryjącej w sobie dziewiczość i tajemniczość oraz stanowiącej dogodne miejsce do kontemplacji w samotności;

b)     skupienie na własnych emocjach (stąd głęboko przeżywany zarówno ból istnienia, jak i miłość do kobiety).[2]  

4.      Ukochana kobieta, jako adresat wyznań podmiotu lirycznego.

5.      Symetria związków czasowych w obrębie cyklu poetyckiego:

a)     Villanella (poemat nr 1) – w zwrotce pierwszej tekst w czasie przyszłym, w pozostałych - teraźniejszym (opis wyobrażeń podmiotu lirycznego);

b)     Widmo róży (nr 2) – teraźniejszość ze wspominaniem przeszłości i zapowiedzią przyszłości;

c)     Na lagunach (nr 3) – teraźniejszość (przeżycia podmiotu lirycznego związane ze śmiercią ukochanej sugerują niejako zatrzymanie w czasie);

d)     Nieobecność (nr 4) – teraźniejszość (nadal czas „stoi w miejscu”);

e)     Na cmentarzu (nr 5) – teraźniejszość ze wspomnieniem przeszłości;

f)      Wyspa nieznana (nr 6) – teraźniejszość dotycząca przyszłości.

6.      Symbole przewijające się wielokrotnie w poszczególnych poematach:

·        barwy: „srebrne łzy” i „alabastrowa pierś” (wiersz nr 2); „białe ciało” (nr 3); „różany uśmiech” (nr 4); „biały grób”, „blady gołąb”, „biały welon” i „czarny płaszcz” (nr 5); „złoty ster” (nr 6);

·        kwiaty: „konwalia w lesie” (nr 1); „róża perląca się” (nr 2); „kwiat zamknięty” (nr 4); „kwiat śniegu” i „kwiat Angsoka” (nr 6);

·        ptaki: „kosy gwiżdżące” (nr 1); „zapomniany gołąb” (nr 3); „blady gołąb” (nr 5);

·        anioł: „anioł, który ją zabrał” (nr 3); „zakochany anioł” (nr 5); „serafin” (nr 6);

·        raj: „raj”, z którego przybywa róża (nr 2); „niebo”, do którego odeszła ukochana (nr 3); „kraina miłości”, gdzie „kocha się zawsze” (nr 6);

·        śpiew: „gwiżdżące kosy” (nr 2); „romans” śpiewany przez rybaka (nr 3); „gruchanie bladego gołębia” (nr 5);

·        grób: „grób na piersi” (nr 2); „grób, który pochłania” (nr 3); „biały grób” (nr 5);

·        łzy, płacz: „srebrne łzy” (nr 2); rybak wyznający: „będę płakał”; „gołąb płacze” (nr 3); „dusza płacze” (nr 5);

·        los: „wspaniały los” róży (nr 2); „gorzki los” podmiotu lirycznego (nr 3 i 4);

·        morze: „wypłynąć w morze” (nr 3); „popłynąć (...) na Bałtyk, (...) na Pacyfik” (nr 6);

·        widmo, zjawa: „widmo róży” (nr 2); „cień w kształcie anielskim”, „zjawa o miękkich ruchach” (nr 5);

·        śmierć (nr 2, 3, 4, 5);

·        życie, wieczność (nr 1, 2, 6);

·        podróż (nr 1, 3, 6);

·        wieczór, noc (nr 2, 3, 5);

·        słońce (nr 4, 5);

·        pocałunek (nr 2, 4);

·        rosa (nr 1, 2);

·        woń (nr 2, 5);

·        owoce (nr 1, 6).

7.      Bogactwo palety uczuć od radości i miłości, poprzez ból, rozpacz, rozdarcie i smutek, aż po zaufanie i szczęście.

8.      Szeroki wachlarz przeciwieństw: życie i śmierć, zdrowie i cierpienie, radość i smutek (płacz), nadzieja i rozpacz, bycie razem i samotność, sen i rzeczywistość, podróżowanie, aktywność i bezruch, dźwięki i cisza.

---

[1] L. Polony, Hector Berlioz..., s. 55.

[2] Por. F. Claudon, Encyklopedia romantyzmu (malarstwo, rzeźba, architektura, literatura, muzyka), tłum. H. Kęszycka, red. H. Andrzejewska, Warszawa 1997, s. 221 – 228.