Oratoria G. F. Händla

Georg Friedrich Händel (1685−1759) to niemiecki kompozytor późnego baroku. Ze względu na wieloletnią emigrację jest uważany za narodowego kompozytora Wielkiej Brytanii. Komponował liczne gatunki muzyki baroku, zwłaszcza opery i oratoria. Jeśli chodzi o te ostatnie, to napisał ich ponad 20 i to właśnie wzorcowe oratoria zdecydowały o pozycji kompozytora w historii muzyki.

Nazwa oratorium pochodzi z języka łacińskiego. Słowo oratorio oznacza miejsce spotkań modlących się chrześcijan (dom modlitwy), miejsce dialogowanych śpiewów nabożnych. Inicjatorem tych nabożeństw był w XVII wieku Filippo Neri. Na ukształtowanie się oratorium miały wpływ dramaty liturgiczne, misteria i opera (stąd te same współczynniki formy: arie, recytatywy, zespoły, chóry).

Cechy oratorium:

1.     Utwór epicki (akcja opowiadana, stąd narrator – świadek, testo).

2.     Treść religijna (oratoria świeckie pojawiają się rzadko, częściej w XVIII wieku).

3.     Forma statyczna (brak ruchu scenicznego).

4.     Brak dodatkowych atrybutów scenicznych.

5.     Większy udział chóru → faktury polifonicznej,

np. w Izraelu w Egipcie prawie wszystkie części śpiewa chór, nawet recytatywy; w Baltazarze chór bierze udział w akcji pełniąc rolę ludu.

Najsłynniejsze oratoria G. F. Händla:

1.     Mesjasz.

2.     Izrael w Egipcie.

3.     Saul.

4.     Salomon.

5.     Acis i Galathea.

6.     Juda Machabeusz.

7.     Samson.

8.     Józef.

9.     Alexander Balus.

10.                        Jephtha.

Podział twórczości oratoryjnej Händla według Manfreda Bukofzera w książce Muzyka okresu baroku:

a)     chóralne opery (Semele, Alexander Balus)

b)    chóralne kantaty (Triumf Czasu i Prawdy)

c)     chóralne dramaty (Athalia, Saul, Izrael w Egipcie, Samson, Juda Machabeusz)

·        Mesjasz nie mieści się w żadnej z wymienionych grup.

Cechy oratoriów Händla:

1.     Monumentalne dramaty religijne.

2.     Tematyka biblijna, głównie Starego Testamentu (w Mesjaszu też NT; poruszanie tematyki świeckiej w oratoriach: Semele, Herkules).

3.     Wojskowe, tzw. victory (4) – związane z wydarzeniami historycznymi (Juda Machabeusz, Josue, Occasional oratorio, Alexander Balus).

4.     Brak gry aktorskiej.

5.     Podział na trzy akty i sceny – wpływ opery (wyjątek: Izrael w Egipcie – 2 części).

6.     Wstęp przed 11 oratoriami (francuska uwertura: część wolna akordowa – szybka fugowana – wolna akordowa; czteroczęściowy wstęp do Saula określany jest czasem jako sonata).

7.     Instrumentacja:

a)     malowniczość rozwinięta przez formę statyczną,

b)    eksponowanie skrzypiec (rzadko instrumenty dęte),

c)     raczej ta sama obsada wykonawcza,

d)    czasem występują instrumenty „kolorystyczne” (np. trąbka w Mesjaszu, puzon w Izraelu w Egipcie i w Saulu, harfa w arii Dawida w oratorium Saul, teorban – rodzaj lutni w Saulu, Athalii, carilloñ – dzwonki w Saulu).

8.     Różna ilość solistów (najwięcej w Acis i Galathea).

9.     Arie raczej da capo.

10.                        Recytatywy (i ariosa) – secco i accompagnato[1].

11.                        Ansamble – przewaga duetów.

12.               Chóry są duszą oratoriów (pełnią bardzo ważną rolę, np. narratora w Izraelu w Egipcie, tu chór również śpiewa recytatywy); są męskie i żeńskie.

13.                        Libreciści: Ch. Jannes (Saul, Mesjasz, Baltazar), T. Morell (Juda Machabeusz, Alexander Balus), N. Hamilton (Samson).

Najsłynniejsze oratorium G. F. Händla to Mesjasz. Jest to kompozycja wyjątkowa przez wyrażane w niej uniwersalne treści i syntezę stylów:

- polifonię w stylu niemieckim,

- arie w stylu włoskim,

- homofoniczne chóry,

- angielskie anthemy – motety w stylu koncertującym,

- elementy ilustracyjne, typowe dla stylu francuskiego.

Oratorium Mesjasz powstało niezwykle szybko: między 22 sierpnia a 14 września 1741 roku. Premiera odbyła się zaś 13 kwietnia 1742 roku w Dublinie.

Okoliczności powstania dzieła:

Po narosłych wokół Händla intrygach, kompozytor postanowił na zawsze opuścić Anglię. Zaproszony na koncerty, wyjechał do Irlandii. Tam przyjęto go entuzjastycznie. Wyznał, że w Dublinie był najszczęśliwszy w życiu. W podzięce za serdeczną gościnę dedykował Irlandczykom skomponowanego przez siebie Mesjasza.

Pierwsze londyńskie wykonanie odbyło się 23 marca 1743 r.

Cechy oratorium Mesjasz:

- oratoryjny epos,

- brak gry scenicznej i akcji dramatycznej,

- dzieło przeznaczone do nabożnej kontemplacji,

- tekst wyłącznie z Pisma Świętego (Starego i Nowego Testamentu),

- librecista Charles Jannens,

- dzieło trzyczęściowe, o 52 ogniwach, obejmujące cały rok liturgiczny:

·        zapowiedź przyjścia Mesjasza,

·        mowa o Jego życiu, śmierci i zmartwychwstaniu,

·        mowa o misji zbawienia ludzkości;

- arie w stylu operowym,

- recytatywy (i ariosa) – secco i accompagnato,

- chóry: męski i żeński,

- część II kończy się słynną Hallelujah.

---

[1] Secco – z basso continuo; accompagnato – z towarzyszeniem orkiestry.